Ftu dan nazariy 1-(17-47-61-77) Fizikaviy tadqiqot usullari asosan qaysi kimyoviy muammolarni hal etishda ishlatiladi

2-(18-48-78)Spin-spin ta'sirlashuv
2.Har bir protonning spini baravar miqdorda+1/2 va -1/2 bilan ifodalanadi. Uning magnit ekranlanishida qo'shni protonning ikki xil spin soniga mos keluvchi magnit maydonlari ta’sir etadi, ularning birida maydon kuchlanishi oshgan (H0+бH0) va ikkinchisida kamaygan (Ho-бHo). Hozirgacha ko'rib kelayotgan YaMR-¹H spektrlarimiz har qaysi ekvivalent protonlar guruhiga mos keluvchi signallar kengligi va yuzasi bilan farq qiluvchi singlet signallar majmuasidan iborat edi. Masalan, etil spirtining YaMR-¹H spektri buning isboti bo'lishi mumkin. Undagi spektr past mukammallikda yozilgan va uch xil noekvivalent protonlar guruhiga oid uchta signallarning kimyoviy siljishi ko‘rsatilgan edi. Ilgari aytgan fikrimizni isbotlash maqsadida spektroskopning magnit maydoni kuchlanishini sozlab (bir jinsliligini yaxshilash) va erituvchini tozalagandan keyin, operatordan etil spirtining YaMR-’H spektrini katta chastotali spektroskopda mukammallik bilan (katta aniqlikda) yozib berishini so‘raymiz. Shu shartlar bajarilganda etil spirtining YaMR-¹H spektri butunlay boshqacha shaklga ega bo'ladi. Metil guruhining signali uchta, metilen guruhiniki to'rtta cho‘qqichalarga ajraladi, OH-guruhi protoni yakka (singlet) signal shaklida yozib olinishining guvohi bo'lamiz. Shunisi diqqatga sazovorki, СНз- va CH2- guruhlari signallarining cho‘qqilari orasidagi masofalar bir xil kattalikka ega bo‘lib, uni H 0 maydon chastotasiga o'tkazsak, 7 Hz qiymatga ega bo‘ladi. Bundan ko‘rinadiki, qo‘shni protonlar noekvivalent bo‘lganda, bir-biriga o‘z magnit maydoni bilan (yoki aniqroq qilib aytsak, yadro spini bilan) bir xil ta’sir etadi. Bu hodisa oddiy spektrlarni ancha murakkablashtiradi. Noekvivalent protonlar bir-biridan uzoqlashgan sari bu effect pasayib boradi. Noekvivalent protonlarning bir-biriga o‘zarota’sirigaspin-spin ta’sir ( SST) deyiladi. Etil spirt YaMR-¹H spektrini izohlaymiz. СНз- va CH2-guruhlari protonlarining kimyoviy siljishi 1,17 va 3,62 m.h .sohada qayd qilingan. Ular orasidagi farq 3,62-1,17=2,45 m.h .Bu farqni gerslarda ifodalasak, б>>J (spektrometr ish chastotasi v0=60MHz.) 2,45 m.h.×60MHz=147Hz. Bu farq hisoblanganda SSTK(J=7Hz)ga nisbatan ancha katta bolgani uchun СНз- guruhi protonlari singlet signallariga qo‘shni protonning magnit maydoni ta'sir etib, yana ikki qo'shimcha signal cho‘qqisi yozib olingan. O‘z navbatida CH2 -guruhi protonlari qo‘shni uchta protonlarning magnit maydoni ta’siri ostida to‘rtta rezonans signallar beradi, ya’ni yagona signal to‘rtta cho'qqiga ajraladi. Etil radikali protonlari A3X2 sistemani tashkil etdi. Bu cho'qqilar nisbatini ham energetic diagramma yordamida ifodalash mumkin, chunki u faqat protonlarnng tashqi magnit maydoniga nisbatan spin yo'nalishi bilan belgilanadi. Bu ta’sir oqibatida signal cho‘qqilarining ajralib ketishi spin-spin ta’sir konstantasi (SSTK) qiymati bilan o'lchanadi va J harfi bilan belgilanib, gers birligida ifodalanadi. SST va uning konstantasi ko‘pgina hollarda muhit va haroratga bog'liq bo'lmaydi