From Vikipediya Jump to navigationJump to search

Термодинамика биринчи қонунининг тенгламаси

Термодинамиканинг 1-қонуни масса ва энергия сақланиш ва айланиш қонунининг иссиқлик ҳодисаларига қўлланишининг хусусий ҳолидир. Чунки, энергия бордан йўқ бўлмайди, йўқдан бор бўлмайди, фақат бир турдан иккинчи турга айланади.

Ҳар қандай термодинамик тизимнинг параметрлари шу тизимга ташқаридан маълум миқдордаги q иссиқлик миқдори киритилганда (ёки чиқарилганда) ўзгаради. Тизим мувозанат ҳолатидан чиқади ёки мувозанат ҳолатига қайтади.
Демак, энергиянинг сақланиш қонуни асосида термодинамиканинг 1-қонунини қуйидагича таърифлаш мумкин:
тизимга узатилган иссиқлик миқдори шу тизим ички энергиясининг ўзгаришига ва ташқи кучларга қарши бажарилган фойдали ишга сарфланади. Айтиб ўтилганларни қуйидаги тенглама ёрдамида ифодалаш мумкин:
(2.14)
Дифференциал формада ёзилган шу муносабатнинг ўзи қуйидаги кўринишда бўлади:
(2.15)
ёки
. (2.16)
Бундан кейин тизимга бериладиган иссиқликни мусбат (+), тизимдан олиб кетиладиган иссиқликни (-) манфий деб ҳисоблашни шартлашиб оламиз. Тегишлича тизим бажарадиган ишни мусбат, тизим устида бажариладиган ишни манфий деб шартлашиб оламиз. Белгилар тизимини танлаш мутлоқ ихтиёрийдир: албатта, худди шу йўсинда белгиларнинг тескари тизимини танлаш ҳам мумкин. Бунда фақат кейинги барча термодинамикавий ҳисоблашларда бир хилликка риоя қилишгина муъимдир. (2.10), (2.12) термодинамика биринчи қонунининг тенгламаларини ва (2.15), (2.16) тенгламаларни эoтиборга олиб қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин:

(2.17)
(2.18)

Энтальпия

Энтальпия (юнонча – enthalрia – иситаман) тизимнинг ҳолат функцияси бўлиб, у H ёки h ҳарфи билан белгиланади.
Тизим ички энергиясининг йиғиндиси U билан, тизимнинг босими р нинг тизим ҳажмининг катталиги V га кўпайтмаси йиғиндисининг катталиги турли-туман термодинамикавий ҳисоблашларда мухим роль ўйнайди; бу катталик энтальпия деб айтилади.

Н=U+рV.

Энтальпия ҳам ички энергияга ўхшаб экстентив хосса эканлиги тушунарлидир:
,

.

Энтальпия ҳам иссиқлик, иш ва ички энергия ўлчанадиган бирликларда ўлчанади.