Franklar davlati va feodalizmining vujudga kelishi

Meros huquqi
erosning qonun bo‘yicha va vasiyat bo‘yicha turlari ma’lum. Qonun bo‘yicha meros ko‘chadigan va ko‘chmas mulklarga nisbatan turlicha amalga oshirilgan. Ko‘chadi-gan mulklar: birinchi navbatda bolalar, so‘ngra ona, aka-ukalar va opa-sin-gillar, onaning opa-singillari, otaning opa-singillari, yaqin qarindoshlariga tartibida meros qilib qoldirilardi. Merosni taqsimlashda ona urug‘iga nis-batan bunday imtiyozlarning o‘rnatilganligi matriarxat qoldiqlarining saq-lanib qolganligidan guvohlik beradi. Shunisi xarakterliki, ayollar ko‘chmas mulkka nisbatan meros huquqiga ega bo‘lmaganlar. Yer faqat ota shajarasi bo‘yicha meros bo‘lib o‘tgan.

Franklar huquqi vasiyat bo‘yicha meros haqida aniq me’yorlar o‘rnatmagan edi. Franklarda o‘lgan kishining mol-mulki oilaga, urug‘ga, yashab turgan qarindoshlariga tegishli deb hisoblanardi. Vasiyat bo‘yicha meros hadya (affotamiya) yo‘li bilan qoldirilishi mumkin edi. Affotamiya oshkora suratda yuzlik majlisida, tungin raisligida, qat’iy o‘rnatilgan shaklda amalga oshirilardi. Bunda mulk vaqtincha uchinchi shaxsga o‘tka-zilgan, u esa hadya qiluvchi o‘lgandan so‘ng bir yil o‘tgach va bundan kechiktirmay mulkni ko‘rsatilgan shaxsga o‘tkazishi lozim edi.

Umumiy qoidaga xilof ravishda, rim huquqi ta’siri ostida vasiyat bo‘yicha meros instituti Teodorix ediktida mustahkamlandi. Bunda ham, hadyaga o‘xshash, qat’iy rasmiyatchiliklarga amal qilish talab qilingan. Ya’ni vasiyatni qonuniy deb tan olish uchun bu haqda guvohlar ishtirokida rasmiy hujjat tuzilishi va u chinovnik tomonidan ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lishi shart edi (53-modda). Vasiyat xohlagan joyda, lekin ”o‘layotgan kishining irodasini so‘zsiz hurmat qilish” ostida tuzilishi belgilangan edi (30-modda).

Xristianlik joriy qilinishi bilan o‘lgan kishining mol-mulki cherkovga hadya tariqasida o‘tkazila boshlangan. Bu o‘lgandan keyingi hadya frank-larda va ingliz-saklarda keng tarqalgan bo‘lib, to‘la ma’nodagi vasiyat emas edi.

”