Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

12.2. Nurash qobig‘ining rivojlanishidageologik sharoitning ahamiyati
Ekzogen konlarining hosil bo‘lish muhiti nurash qobig‘i bilan chegaralanadi. Nurash qobig‘ining ostki qismi, V.Vernadskiyning fikricha, kislarod yuzasi (ya’ni erkin holdagi kislarod kirib borgan chuqurlik sathi)dan nariga o‘tmaydi. Bu yuza taxminan zamin suvlarining sathiga to‘g‘ri keladi va 60-100 m, ba’zida 200 m, juda kam hollarda esa 1,5 km chuqurlikka boradi.
Nurash qobig‘ining rivojlanishida iqlim relefi, tub jinslarning tarkibi va geologik sharoitlar katta axamiyatga ega.
CHo‘llarda parlanish tez bo‘lganidan pastdan yuqoriga qarab sizma suvlar oqimi harakatda bo‘ladi. Ularda erigan xlorid va sulfat tuzlari er yuzida yig‘ilib, maxsus sho‘r «po‘stloq» hosil qiladi.
Suptropik va tropik zonalarda turli xil nurash konlari hosil qiluvchi loterit profil mavjuddir. Bunday profillarda glinozyom bilan kremnezyom butunlay parchalangan holda bo‘ladi. Kremnezyom juda kam bo‘lgani uchun bu zonalarning asosiy minerallari alyuminiy gidrooksidi (gibbsit), temir oksidlari va gidrooksidlaridan iborat. Bu profilda nurash qobig‘iga xos hamma konlar mavjuddir.
Nurash qobig‘ining rivojlanishida relef ham muhim omillardan biri hisoblanadi. Qoyali baland tog‘larda suv turmagani uchun fizik emirilish kimyoviy jarayonlardan tezroq sodir bo‘ladi. Bunday joylarda xatto er yuzida ham birlamchi sulfid minerallarini uchratish mumkin. SHuningdek, tekis vodiylar ham nurash qobig‘ining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Nurash konlarini hosil qiluvchi kimyoviy nurashning rivojlanishi uchun eng qulay landshaft o‘rtacha tog‘lik va yassi tog‘liklardir, chunki bunday joylarda suv sizilib almashinib turadi.
Tub jinslarning tarkibi nurash minerallari kompleksining hosil bo‘lishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Bunda asosan ikki tipdagi minerallar kompleksi hosil bo‘lib, ular o‘ta asos va asos jinslar, hamda nordon jinslar turkimiga xosdir. Tabiatdagi boshqa jinslarning nurashidan esa mana shu ikki guruhning biriga yaqin kompleksda minerallar hosil bo‘lishi aniqlangan.
Xulosa
Ushbu mavzuda ekzogen konlari Er qobig‘ining atmosfera, gidrosfera, biosfera bilan o‘zaro tasiri natijasida hosil bo‘lishi, ekzogen konlarining vujudga kelish jarayonlari asosan nurash mahsulotlarining tarqalish va to‘planish jarayonlari (gravitatsiya kuchlari), hamda nurash qobig‘ining rivojlanishida geologik sharoitning (iqlim relefi, tub jinslarning tarkibi) ahamiyatiga bog‘liqligi haqida ma’lumotlar berilgan.