Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

YUqoridagi ma’lumotlarni olish uchun:
- to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuzatishlar;
- o‘lchashlar;
- jinslarni va foydali qazilmalarni o‘rganish va analiz qilish
ishlari olib borilishi kerak.
Lekin tabiatda to‘laligicha kuzatish uchun «ochiq», «imkon beruvchi» ob’ektlar deyarli yo‘q. Bundan tashqari xamma qismi bir xil bo‘lgan konlar xam yo‘q. SHuning uchun bir nuqtadan olingan ma’lumotni boshqa nuqtaga xar doim ham tatbiq etib bo‘lmaydi.
Sanoat uchun esa, o‘rtacha (butun kon bo‘yicha) ma’lumotlardan tashqari, ularning o‘zgarish qonuniyatlari va yo‘nalishlarini ham bilish zarur.
Xozirgi vaqtda barcha foydali qazilmalar fizik-kimyoviy xususiyatlari va xalq ho‘jaligida ishlatilishiga qarab 3 guruhga bo‘linadi:

• 
  Metall foydali qazilmalar (temir, marganets, xrom, nikel, mis, volfram, qo‘rg‘oshin, sink, oltin, kumush, platina va boshqalar).
  
• 
  Metall emas foydali qazilmalar (olmos, granit, labrodarit, marmar, qum, shag‘al, tuzlar, fosfat va boshqalar).
  
• 
  YOnuvchi foydali qazilmalar (ko‘mir, neft, tabiiy gaz, yonuvchi slanets).
  

Foydali qazilmalar konlaridagi ma’danlarning sifati va miqdori qay tarzda bo‘lishini bilish katta ahamiyatga ega. Ruda sifatli bo‘lishi uchun undagi foydali komponentlar ko‘p bo‘lib, qayta ishlash jarayonini va ishlatishini qiyinlash-tiruvchi zararli komponentlarning miqdori oz bo‘lishi lozim. Masalan, ma’dan temir rudasi xisoblanishi uchun o‘z tarkibida 30-35% dan ortiq temir elementi bo‘lishi lozim.
Temir rudalarida uchraydigan oltingugurt, fosfor, margimush, rux va qo‘rg‘oshin zararli qo‘shimchalar bo‘lib xisoblanadi. Bunday rudalardagi oltingugurtning miqdori 0,15 - 0,25 %, fosfor-0,01 - 1,1 %, margimush - 0,02-0,05 %, rux va qo‘rg‘oshinlarning har biri 0,05 % dan ortiq bo‘lmasligi lozim. Temir rudalarida titan, vanadiy, kobalt kabi qimmatli elementlar uchrasa, bu rudalar sifatli ruda hisoblanadi.
Xulosa
Ushbu mavzuda ma’danli foydali qazilmalarining hosil bo‘lish sharoitlari, xususiyatlari va joylanish qonuniyatlari geologiya fanining asosiy tarmog‘i ekanligi tushuntirib o‘tilgan. Geologiyada uchraydigan asosiy terminlar – ma’dan, foydali qazilma, ma’dan gavdasi, ma’dan belgisi, foydali qazilma koni atamalarining izohi keltirilgan. Bundan tashqari, bugungi kunda foydali qazilmalar fizik-kimyoviy xususiyatlari va xalq ho‘jaligida ishlatilishiga qarab 3 guruhga – metall, metall emas va yonuvchi foydali qazilmalarga bo‘linishi va ularga misollar keltirilgan.