Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

6.4. Metasomatik pegmatit konlari
Bunday pegmatitlar qayta kristallanish va metamorfik o‘rin almashish jarayonlari natijasida hosil bo‘ladi. YUqorida bayon qilingan ikkinchi hil pegmatitlar hosil bo‘lishida qayta kristallanish jarayoni asosiy rol o‘ynasa, bu pegmatitlar murakkab o‘rin almashish natijasidir.
Ikkinchi tomondan qayta kristallangan pegmatitlarda kaliyli metasomatoz bosh bo‘lsa, bu pegmatitlar paydo bo‘lishida natriyli metasomatoz muhim ahamiyatga ega. SHuning uchun ham albitizatsiya, greyzenizatsiya kabi o‘zgarishlar va zonal tuzilishi metasomatik o‘rin almashish pegmatitlarning asosiy hususiyatlaridan biri. Zonalar soni 8-11 taga etadi.
Bunday pegmatitlarning mineralogik tarkibi turlicha bo‘ladi. Masalan, mikroklin-albitli pegmatitlarda 100ga yaqin mineral turlarini uchratish mumkin. Ular ichida kvars, mikroklin va albit bosh minerallar bo‘lib, muskovit, qora turmalin, biotit, granatlar esa ikkinchi darajali hisoblanadi. Nodir metalli minerallar safiga esa tantalit – kolumbit, berill, spodumen, lepidolit, kassiterit va boshqalar nodir minerallar qatoriga kiradi.
Metasomatik o‘rin almashish pegmatitlari qayta kristallangan pegmatitlarga nisbatan keng tarqalgan bo‘lib, asosan proterozoydan keyingi davrda hosil bo‘lgan. Bu pegmatitlardan hozirgi vaqtda tog‘ hrustali, qimmatbaho toshlar (topaz, berill, turmalin, granat), berilliy va litiy, ba’zan qalay, volfram, uran, toriy, nodir va siyrak er elementlarining minerallari olinmoqda.


Xulosa
Mavzuda pegmatik konlar haqida umumiy ma’lumotlardan tashqari ularning hosil bo‘lish jarayonlari, bunday konlarning (oddiy, qayta kristallangan va metasomatik pegmatit) turlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar berilgan. Bundan tashqari, pegmatitlar qanday bosqich va jins formatsiyalarida tarqalish darajasi jadvalda, Mikroklin formatsiyasiga kiruvchi pegmatitning morfologiyasi va ichki tuzilishi xarita va kesimda ko‘rsatilgan.


Nazorat savollari

• 
  Pegmatit kon deb nimaga aytiladi?
  
• 
  Granit pegmatitlarga ta’rif bering va ularda qanday minerallar uchraydi?
  
• 
  Singenetik va epigenetik pegmatitlarga izoh bering.
  
• 
  Oddiy (keramik) pegmatit konlari qanday hosil bo‘ladi?
  
• 
  Qayta kristallangan pegmatit konlarni hosil bo‘lishi haqida tushuntiring.
  
• 
  Metasomatik pegmatitlarga tarif bering, ularda qanday minerallar uchraydi?