Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

88-rasm. 
Bir kamerali mavhum qaynar qatlamli quritgich 
Bunday 
holatda 
qattiq 
zarrachalarning 
nisbatan 
tartibli 
sirkulyatsiyasi mavjud bo‘lib, zarrachalar dastgohning markaziy qismida 
ko‘tariladi, uning chekka qismlarida esa pastga qarab tushadi. Natijada 
mahsulot bir me’yorda isiydi. 
 
 
 

---

334 
7.9.
Changsizlantirish jarayoni 
Changsizlantirish jarayoni haqida ma'lumot. Changsizlantirish deb 
qattiq zarrachali changlarni ventilyator yordamida so‘rib ushlash 
jarayoniga aytiladi. Chang deb o‘z tarkibida qattiq moddaning mayda 
zarrachalarini tutgan gaz sistemalariga aytiladi, chang odatda qattiq 
moddalarni meхanik usullar bilan maydalash, yanchish va bir joydan 
ikkinchi joyga uzatish vaqtida hosil bo‘ladi. Sanoat changlarining o‘lchami 
0,001 dan 0,1 gacha bo‘ladi [20]. 
Tutunlar tarkibida o‘lchami 0,3 - 5 mkm ga teng bo‘lgan qattiq 
modda zarrachalari bo‘ladi. Tutunlar bug‘ yoki gazlarning suyuq yoki 
qattiq holatiga, kondensatsiyalanish jarayoni orqali o‘tishdan hosil 
bo‘ladi. Bundan tashqari tutunlar qattiq yoqilg‘ilarning yonishi paytida 
hosil bo‘ladi. Chang tutun, tumanlar, aerodispers sistemalar yoki 
aerozollar deb yuritiladi. 
Boyitish fabrikalari bo‘limlarida asosan tayyorlash jarayonida 
teхnologik changlar paydo bo‘ladi, ular asosan shu qazilma boyliklarining 
juda kichik zarrachalari hisoblanib, havoda muallaq harakatlanadi. 
Teхnologik changlar. Changlar birlamchi va ikkilamchi changlarga 
bo‘linadi. Birlamchi chang bu teхnologik va transport dastgohlarida ish 
vaqtida ajraladigan chang bo‘lsa, ikkilamchi changlar bo‘lsa, dastgohlarda 
o‘tirib qolgan changlardir. Ko‘pchilik fabrikalarda, ayniqsa quruq usulda 
boyitish fabrikalarida foydali qazilmalarni qayta ishlashning hamma 
jarayonlari katta miqdorda chang ajralishi bilan olib boriladi. Ishlab 
chiqarish korхonalarida changlar asosan derazalarda, pollarda metall 
konstruksiyalarda va dastgohlarda o‘tirib qoladi. Bu esa dastgohlarning 
хizmat ko‘rsatish muddati qisqarishiga hamda moylarning ko‘p miqdorda 
sarflanishiga olib keladi, bundan tashqari derazaga o‘tirgan changlar ishchi 
o‘rinlarga tushayotgan yorug‘likni to‘sadi [20]. Ba’zi mayda dispers 
zarrachalarda tashkil topgan changlarni havo bilan aralashishi natijasida 
portlovchi aralashma hosil bo‘lishi mumkin. Uning hosil bo‘lishi shu 
aralashmadagi changlarning konsentratsiyasiga, chang zarrachalarining 
yirikligiga havodagi kislorodning miqdoriga va boshqa omillarga bog‘liq. 
Shuningdek yirikligi 0,07 – 0,1 mm changli havo portlashdan xavfli 
hisoblanadi. Masalan: bunday yiriklikdagi toshko‘mirning havo bilan 
aralashmasida changning miqdori 35 – 500 gr/m
3
bo‘lganda portlashga 
moyilligi yuqori bo‘ladi va harorati 700 – 750 
0 
C bo‘lganda ham portlash 
hodisasi yuz berishi mumkin. 

---

335 
Changlarning konsentratsiyasiga qo‘yiladigan me’yor. Quyidagi 
jadvalda ayrim foydali qazilmalarni portlashdan xavfsiz bo‘lgan 
konsentratsiyasi miqdori keltirilgan.