Foydalanilgan adabiyotlar ishning umumiy tavsifi mavzuning dolzarbligi

3.2. Pauzaning fonostilistik imkoniyatlari

Kishilar orasidagi aloqa aralashuvda pauza noverbal informatsiya vositasi, uslubiy figura sifatida ishtirok etadi va situativ, ijtimoiy hamda psixologik omillar bilan bog‗liq holda o‗ziga xos ahamiyatga ega. Pauzada tinglovchi diqqatini tortish, araz, kinoya kabi qator qo‗shimcha ma‘nolar ifodalanadi.
Masalan: “O„tgan kunlar” romanidagi bosh qahramonlardan biri Kumushbibi nutqida nauchali holat ishlatilgan “Siz -o„shami?” gapi semantik-stilistik jihagdan taxlil qilinsa, unda o‗ndan ortiq qo‗shimcha semik ma‘lumotlar yig‗ilganligini ko‗ramyu. Bular: so‗roq, taajjub, ishonchsizlik, hayrat, suyunish, xursandlik, kutilmaganlik, sevinch, ichki hayajon, sog‗inch, talpinish, dovdirash va hokazolar. Tasvir mazmuni jarayoniga xos va moe bunday gapni tanlash va qo‗llash A.Qodiriyning so‗z ishlatish uslubigagina xosdir.
Pauzalar she‘riy nutqda muhim ahamiyatga ega. Ular she‘riyatda oddiy nutqqa Karaganda ikki baravardan ham ortiq uchraydi. Jumladan, ritmik pauza misrada etishmagan bo‗g‗in, so‗z yoki jumla o‗rnini qoplaydi; ma‘no va vaznga uygunlashib, cho‗ziqlik qosil qiladi. SHe‘riy misra o‗rtasida kelgan pauzalar uni bo‗laklarga bo‗ladi, bu bilan alohida so‗zlar yoki so‗z birikmasining ma‘nosi, mohiyatini ta‘kidlash vazifasini o‗taydi. SHe‘riy nutqqa kuchli bosim va to‗lkinlanish bagishlaydi. Bu jihatdan Karaganda, shoir
G‗.G‗ulomning "Turksib yo‗llarida‖, ―Sen etim emassan‖ she‘rlari diqqatga sazovordir.
Bu she‘rlardagi shoirning pauzaviy tasviriy vositalari g‗oyaviy- eetetik vazifani ta‘kidlab ko‗rsatishga, lirik kaxramonning kurashchan tabiatini yorqin his qildirishga xizmat qiladi. Bunday hissiyot she‘rda alohida-alohida qatorlarga ajratib yozilgan pauzali so‗zlar vositasida qosil qilinganligini ko‗rish mumkin.
Pauza (to‗xtam) gap ichida sintagmalar hosil qilib, uning maqsad va mazmuniga ta‘sir qiluvchi fonostilistik vosigadir. U og‗zaki nutqda muayyan til (nutq) birliklarini ta‘kidlash, ayirish, kuchaytirish, diqqatni tortish kabi konnotativ ma‘nolarni ifodalaydi. Pauza barcha janr asarlarida badiiy tasvirning muhim fonostilistik komponenta bo‗lib xizmat qiladi. Poeziyada turli emotsiyalarni ifodalasa, prozaik va dramagik asarlarda personajlarning ruhiy holatini, nutqiy xarakateristikasini aks ettiradi.