Foyda normasi va Unga ta

Foydaning turlari

• Foyda qanday usul bilan hosil boʻlishiga qarab oddiy va ustama turlariga boʻlinadi.
• Oddiy foyda erkin — mukammal raqobat sharoitida koʻpchilik tadbirkorlar oladigan foydadir.
• Ustama foydani firmaning monopol mavqei, yaʼni tovarlar taklifining tanho yoki ozchilik firmalar qoʻlida toʻplanishi yuzaga keltiradi. Monopol mavqe bozordagi hukmronlikni, yaʼni narxlarga taʼsir etish imkoniyatini beradi. Monopol firma narxlarni oshirish hisobidan ustama foyda oladi.

Foyda nima hisobidan yaratilishiga qarab normal, iqtisodiy va omad foydadan iborat boʻladi.

• Normal foydani tadbirkorlik qobiliyati yaratadi. Bu ishbilarmonlik uchun mukofot tarzida eng kam deganda malakali ishchi yoki mutaxassisning ish haqiga teng boʻlishi kerak, aks holda tadbirkorlik bilan mashgʻul boʻlish oʻrniga yollanib ishlash maʼqul boʻladi. Bundam foyda xarajatlar tarkibiga kiradi, chunki tovarlar xarajatlarga teng narx bilan sotilganda ham tadbirkor daromad topadi va biznesni tashlab ketmaydi.Biznesni boshqarish kapital sohibidan menejerlarga oʻtgan taqdirda normal foyda ularga mukofot shaklida tegadi.
• Iqtisodiy foyda xarajatlar bilan daromad oʻrtasidagi farkdan iborat, uni kapital yaratgani sababli bu foyda kapital egasiga tegadi.
• Omad foydasi — bu foydani bozor konyuʼyunkturasidagi juzʼiy oʻzgarishlar yuzaga keltiradi. Bozorda talab vaqtinchalik oshib, narxlar koʻtarilganda omad foydasi hosil boʻladi. Iqtisodiyotda tavakkalchilik foydasi ham bor. Bu tavakkaliga ish qilgani uchun biznes egalariga tegadigan mukofot hisoblanadi.

Foydaning Tarkib topishi

Foydaning tarkib topishi ikki bosqichdan oʻtadi:

• birinchi bosqichda foyda ishlab chiqarish jarayonida yangi qiymatning yaratilish chogʻida vujudga keladi. Yangidan yaratilgan qiymat tarkibidagi qoʻshimcha qiymat foydaning asosiy manbai hisoblanadi, biroq u hali aniq foyda shaklida namoyon boʻlmaydi;
• ikkinchi bosqichda ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan foyda tovarlarni sotilgandan soʻng olingan pul daromadi bilan xarajatlarning farqi koʻrinishida toʻliq namoyon boʻladi.