Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish

 
 
 
 

---

Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish 
32 
 
Jins bilan birikkan holda irsiylanish 
 
Erkaklari bilan urg‘ochilaridan farq qilmaydigan, bir xildagi 
xromosomalar 
autosomalar 
deb ataladi. Erkaklari bilan 
urg‘ochilarida bir-biridan farq qiladigan xromosomalari esa 
jinsiy
xromosomalar 
deyiladi. Shunday qilib, drozofilaning 
xromosomalari soni oltita autosoma va ikkita jinsiy 
xromosomadan tashkil topadi. Urg‘ochi pashshada qo‘shaloq 
holda (XX), erkak pashshada esa (XY) yakka holda bo‘ladigan 
tayoqchasimon jinsiy xromosoma X-xromosoma, ikkinchi 
jinsiy xromosoma (urg‘ochi pashshada bo‘lmaydigan, erkak 
pashshada ikki yelkali bo‘ladigan xromosoma) Y-xromosoma 
deyiladi. Morgan va uning shogirdlari jinsiy xromosomalar 
orqali jinsni aniqlash bilan birga jinsga bog‘liq holda 
irsiylanishni ham aniqladilar. Ularning qayd qilishlaricha 
genlar 
faqat 
autosomalarda 
emas, 
balki 
jinsiy 
xromosomalarda ham joylashgan bo‘ladi. Shunday genlar 
ishtirokida rivojlangan belgilar jinsga bog‘liq holda irsiylanadi. 
Masalan, drozofilada ko‘zning qizil (A), oq (a) bo‘lishini ta’min 
etuvchi gen jinsiy X-xromosomada joylashgan. Bu belgi jinsga 
bog‘liq holda irsiylanadi. Odamda ham jinsiy xromosomalarda joylashgan genlar jinsga bog‘liq 
holda irsiylanishi isbot etildi. Masalan, odamda gemofiliya (qonning ivimasligi) hamda 
daltonizm (qizil va yashil ranglarni ajrata olmaslik) kasalliklarinIarini belgilovchi genlar X-
xromosomada joylashgan. Bu kasalliklar jinsga bog‘liq holda irsiylanadi.
Ba’zi organizmlarda 
geterogametalilik bir jinsiy xromosomani yo‘qolishi bilan aloqador. Shunga ko‘ra gomogametali 
organizm XX, geterogametali organism XO bo‘ladi.