Forum ziyouz com Ilm va ziyo => Darsxona => Arab tili saboqlari => Mavzu boshlandi: Musannif Adham 13 Iyul 2008, 01: 59: 11

Vaslali (biriktiruvchi) hamza — ء
Arab tilidagi bir bo’g’inda yonma-yon turgan ikkita undosh harf bilan boshlangan ( ابْنٌ , اسْمٌ , امْرَاَةٌ) so’zlarning oldida vaslali yoziladi. Vaslali hamza bu so’zning o’zak harfi emas. U bu so’zning oldiga undan oldin kelayotgan so’zning oxiridagi a, i, u kabi bir qisqa unlini qo’shib, bu bo’g’inni ikkita bo’g’inga bo’lib yuborib, uni o’qish paytida talaffuzini osonlashtirish uchun qo’yiladi:  إِبْنٌ , إِمْرَأَةٌ , إِسْمٌ .
Yozuvda vaslali hamzani harakatsiz alif ifoda etadi:
ابْنٌ ، اسْمٌ ، اثْنَانِ ، امْرَأَةٌ ، امْتَنَعَ

Agar bu so’zlar gapning boshida kelsa, "œi" unlisini olib, qat’iy hamza kabi o’qiladi:

Ikki (isna:ni) إِثْنَانِ ism (ismun) إِسْمٌ
Agar vaslali hamza bilan boshlangan so’z gapning o’rtasi yoki oxirida kelsa, uning hamzasi o’qilmay, bu so’zni o’zidan oldingi so’zning unlisi bilan biriktirib, "œvasl" qilib o’qiladi, chunki qoida bo’yicha vaslali hamza bilan boshlangan so’zga undan oldin kelayaotgan so’z qo’shilib, o’qilishi talab qilinadi:
sa-ala-bnu , man-i-n-‘adama ?(O’g’il:"œKim yo’q" deb so’radi) سَأَلَ بْنُ ، مَنِ انْعَدَمَ ؟

Nom: Re: Arab tili grammatikasi

Yuborildi: Musannif Adham 19 Iyul 2008, 14:22:55
ال artiklining hamzasi
Jumlada so’zlar gapning borishiga qarab, aniq yoki noaniq holatda bo’ladi. Noaniq holatdagi so’z odatda, tanvin bilan tugagan bo’ladi. ال artikli esa so’zning aniq holatda ekanligini ko’rsatib turadigan aniqlik artiklidir.
ال aniqlik artiklining hamzasi vaslali, ya’ni biriktiruvchi (o’qilmaydigan) hamzadir. U faqat gapning boshida kelganida, "œa" deb o’qiladi:
xat — (al maktu:bu) أَلْمَكْتُوبُ kitob — (al kita:bu) أَلْكِتَابُ
Ushbu so’zlarning boshidagi م va ك harflari qamariya harflari edi. Shuning uchun bu so’zlardagi ال artiklining ل harfi to’liq o’qiladi.
Agar so’z shamsiya harf bilan boshlangan bo’lsa, aniqlik artiklining ل harfi shamsiya harfga singib ketadi va yozuvda shamsiya harf ustiga "œshadda" belgisi qo’yiladi: أَلشَّمْسُ so’zi "œal-shamsu" emas, balki "œash-shamsu" deb o’qiladi:
tinchlik (as-sala:mu) أَلسَّلاَمُ dars (ad-darsu) أَلدَّرْسُ

Gapda yoki so’z birikmasining o’rtasida ( ya’ni ikki so’zning o’rtasida) kelgan vaslali hamza ل harfi bilan oldindagi so’zning oxirgi undoshining unlisini biriktirib qo’yadi ( vasl qiladi) :

U xat yozdi (kataba-l-maktu:ba ) كَتَبَ الْمَكْتُوبَ
U kitob oldi ( axoza-l-kita:ba) أَخَذَ الْكِتَابَ
Agar vaslali hamzali yoki ال artiklini olgan so’zdan oldingi so’zning oxiri sukun bilan tugagan bo’lsa, undan oldingi undosh harfning harakatiga qaraladi. Agar u "œa" bo’lsa, vaslali hamzali "œi", agar "œi" bo’lsa va u so’z fe’l bo’lmasa, vaslali hamza "œa", "œu" bo’lsa, vaslali hamza ham "œu" deb o’qiladi:
Maktabdan (mina-l-madrosati) مِنَ الْمَدْرَسَةِ
Direktor kim? (mani-l-mudi:ru) مَنِ الْمُدِيرُ ؟
Ular musulmonlar"¦. (humu-l-muslimu:na) هُمُ الْمُسْلِمُونَ
Agar bu so’z fe’l bo’lsa, ال ning vaslali hamzasi "œi" deb o’qiladi:
Darsni yoz! (uktubi-d-darsa) — أُكْتُبِ الدَّرْسَ

Aniq holatdagi so’z oldida لِ old ko’makchisi qo’shilib yozilganda, ا yozuvda tushib qoladi — yozilmaydi:

Uy uchun — لاَلْبَيْتِ) لِلْبَيْتِ → لِ + الْبَيْتِ emas)
Muallim uchun — لاَلْمُعَلِّمِ) لِلْمُعَلِّمِ → لِ + الْمُعَلِّمِ emas)
Agar ل harfi bilan boshlangan aniq holatdagi so’z oldiga لِ ko’makchisi birikib kelsa, yozuvda aniqlik artikli tushib qoladi, ل harfi esa saqlanib qoladi. Chunki so’zning ل harfi ikkilanib kelyapti:

til uchun — لِلِّسَانِ → لِ + لِسَانٌ ( emas لأَللِّسَانِ)

Nom: Re: Arab tili grammatikasi
Yuborildi: Musannif Adham 19 Iyul 2008, 14:26:04