Forum ziyouz com Ilm va ziyo => Darsxona => Arab tili saboqlari => Mavzu boshlandi: Musannif Adham 13 Iyul 2008, 01: 59: 11

II. JINS KATEGORIYASI

Arab tilida so'zlar ikki xil: 1) muannas (qiz) va 2) muzakkar (er) jinsida bo’ladi.

So'zning muannas jinsda ekanligini bildiradigan yozilshidagi tashqi (morfologik) belgilari uchta:

1. So'zning "œta marbuta" bilan tugagan bo’lishi. Bunday so'zlar ko’p uchraydi:

hadya; ehson - هَدْيَةٌ qiz - إِبْنَةٌ amma - عَمَّةٌ

2. So'zning ـَاءُ (alif va hamza) bilan tugashi. Bunday so'zlar kam uchraydi:

davo - دَوَاءٌ sinov - بَلاَءٌ kasallik - دَاءٌ

3. So'zning  َي (alif maqsura) bilan tugashi. Bunday so'zlar juda kam uchraydi:

xushxabar - بُشْرَي kasalxona - مُسْتَشْفَي

Qolgan muannas jinsdagi so'zlar ular anglatgan mazmuniga qarab aniqlanadi:

A) Ayol kishini yoki ularning ismini bildiruvchi so'zlar:
Qiz - بِنْتٌ ona - أُمٌّ Vidad (ism) - وِدَادٌ

B) Tananing juft a’zolarini bildiruvchi so'zlar:
quloq - أُذُنٌ qo’l - يَدٌ

C) Xalqlar, davlatlar, shaharlarning nomlari:
Livan - لُبْنَانٌ Liviya - لِيبيَا

D) Yaratilishiga ko’ra yakka bo’lgan narsalarning nomlari:
quyosh - شَمْسٌ olov - نَارٌ

Qolgan so’zlar muzakkar jinsga talluqli so'zlardir. Ba’zi so'zlar esa ikkala jinsga tegishlidir. Ularning ro’yxati lug’at kitoblarining oxirida beriladi.

Nom: Re: Arab tili grammatikasi
Yuborildi: Musannif Adham 14 Avgust 2008, 07:12:27
III. SON KATEGORIYASI

Arab tilida uchta grammatik son bor:

1. Birlik. 2. Ikkilik. 3. Ko’plik.

I K K I L I K S O N

Ikkilik son muzakkar yoki muannas jins, birlik sonda bo’lgan ismning oxiridagi tanvinini olib tashlab, o’rniga ـَانِ (a:ni) qo’shimchasini qo’shib yasaladi. Bunda muannas jinsdagi so'zning ة ("œta marbuta")si ت ("œta mamduda")ga almashtiriladi:

ikkita kitob كِتَابَانِ ← kitob كِتَابٌ
ikkita toliba طَالِبَتَانِ ← toliba طَالِبَةٌ ikkita mudarris مُدَرِّسَانِ ← mudarris مُدَرِّسٌ 

Ikkilik sondagi so'z oldiga ال artikli qo’yilganida ham, ـَانِ qo’shimchasi o’zgarmaydi:

أَلطَّالِبَتَانِ ← طَالِبَتَانِ أَلْكِتَابَانِ ← كِتَابَانِ

Alif maqsura — ي bilan tugagan ismning ikkiligi hosil qilinganda, u ي ga o’zgaradi:

Ikkita xushxabar بُشْرَيَانِ ← xushxabar بُشْرَي

Hamza (ء) yoki alif ( ا ) bilan tugagan so'zlardan ikkilik son hosil qilinganda, ularning hamza yoki aliflari "œ wa:w" ( و ) ga o’zgarib ketadi:

ikkita go’zal حَسْنَوَانِ ← go’zal حَسْنَاءُ

Ikkilik sondagi so'zlar bosh va qaratqich-tushum kelishiklarida turlanadi:

(http://img233.imageshack.us/img233/9486/kelishiklarjadvaliyy9.jpg) (http://imageshack.us)
Nom: Re: Arab tili grammatikasi
Yuborildi: Musannif Adham 21 Avgust 2008, 06:03:32