Fonetika va fonologiya

Qiyosiy fonetika-qardosh yoki noqardosh tillarning tovush tizimlarini qiyoslab o`rganadi.

Eksperimental fonetika-nutq tovushlari, urg`u kabi birliklarning fizik-akustik va artikulyasion xususiyatlarini maxsus asboblar vositasida o`rganadigan fonetikadir

Fonetikaning asosiy sohasi hisoblanmish fonologiya alohida fan sifatida qaraladi.

Fonetik birliklarga nutq tovushlari, bo`g`in, fonetik so`z, takt, fraza, urg`u, ohang kabilar kiradi.

Fraza-nutqning eng katta birligi. U ikki tomondan pauza bilan chegaralanib, o`ziga xos ohangga ega bo`ladi. Frazalar taktdan tashkil topgan.

• Fraza-nutqning eng katta birligi. U ikki tomondan pauza bilan chegaralanib, o`ziga xos ohangga ega bo`ladi. Frazalar taktdan tashkil topgan.

• Takt-frazaning ikki kichik pauza orasiga joylashgan va yagona urg`u bilan talaffuz qilinadigan bir yoki bir nechta bo`g`inning yig`indisi. Frazada nechta urg`u bo`lsa, shuncha takt bo`ladi. Takt bo`ginlardan tashkil topgan.

• Bo`g`in-bir yoki bir nechta tovushdan tashkil topgan fonetik birlik.

Fonologiya-tilshunoslikning til tovush qurilishining strukturaviy va funksional imkoniyatlarini, tilning eng mayda, ma`no bildirmaydigan birliklari-bog`inlar, fonemalarning tuzilishi va amalda qo`llanilishini o`rganuvchi bo`lim

• Fonetikadan farqi shundaki, uning diqqat markazida fizik hodisa sifatidagi tovushlarning o`zini emas, balki ularning nutqda yanada murakkabroq ma`noli birliklar-morfemalar, so`zlarning tarkibiy qismi sifatida bajaradigan vazifasini o`rganish turadi.

Fonetika bilan fonologiyaning o`rtasidagi o`zaro munosabati shundan iboratki, har qanday fonologik tavsifning ibtidosi ma`no farqlovchi tovush ziddiyatlarini aniqlashdir; fonetik tavsif esa boshlang`ich nuqta va moddiy asos sifatida qabul qilinadi.

• Fonetika bilan fonologiyaning o`rtasidagi o`zaro munosabati shundan iboratki, har qanday fonologik tavsifning ibtidosi ma`no farqlovchi tovush ziddiyatlarini aniqlashdir; fonetik tavsif esa boshlang`ich nuqta va moddiy asos sifatida qabul qilinadi.

• Fonologiyaning asosiy birligi-fonema, asosiy tadqiqot obyekti-fonemalarning zidlanishlari bo`lib, bu zidlanishlar bir butun holda tilning fonologik tizimini hosil qiladi. Muayyan o`rinda bir fonemaning ikkinchisiga qarama-qarshi qo`yilishini namoyon etuvchi so`zlar soxta omonimlar deyiladi.

. Fonologiya zamonaviy ma`nodagi mustaqil tilshunoslik fani sifatida XX asrning 20-30-yillarida shakllandi. Uning yaratuvchisi N.S.Trubetskoy bo`lib, u 1928-yil bo`lib o`tgan Tilshunoslarning I Xalqaro kongressida fonologiyaning asosiy g`oyalarini bayon etdi.

• O`zbek tili fonologiyasini o`rganishda Ye.D.Polivanov, V.V.Reshetov, A.Nurmonov, A.Abduazizov va boshqalarning ishlari ayniqsa ahamiyatlidir.

E`tiboringiz uchun RAHMAT