Fond bozorida qimmatli qog‘ozlar qiymatini baholashning matematik modellari

Fond bozorida qimmatli qog‘ozlar qiymatini baholashning matematik modellari
Foxirova Tursunoy Olimjon qizi
O‘zbekiston Milliy universiteti 1-kurs magistranti
Anotatsiya:Ushbu maqolada Fond bozorida qimmatli qog‘ozlar qiymatini baholashning matematik modellari hamda qimmatli qog‘ozlar bozori haqida ma‘lumotlar berilgan.
Kalit so'zlar:Qimmatli qog‘ozlar,modellar,investitsiya,instituti,tarkibiy bo‘linmalari,jismoniy shaxslar.
Fond do‘konlari — investitsiya institutlarining tarkibiy bo‘linmalari bo‘lib, jismoniy shaxslar uchun qimmatli qog‘ozlarning birjadan tashqari mayda ulgurji va chakana savdosini amalga oshiradi.Fond do‘konlari investitsiya vositachilari, investitsiya kompaniyalari va boshqaruvchi kompaniyalar tomonidan ochilishi mumkin.Fond do‘konlarini ochish, ularning faoliyat ko‘rsatishi va ularni tugatish tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi.Stokastik modellashtirish ma'lum darajada deterministik omil tahlilining qo'shilishi va chuqurlashishi hisoblanadi. Faktorli tahlilda ushbu modellar uchta asosiy sababga ko'ra qo'llaniladi:qat'iy deterministik omil modelini qurish mumkin bo'lmagan omillar ta'sirini o'rganish kerak (masalan, moliyaviy leverage darajasi);bir xil qat'iy belgilangan modelda birlashtirib bo'lmaydigan murakkab omillar ta'sirini o'rganish kerak;bitta miqdoriy ko'rsatkich bilan ifodalab bo'lmaydigan murakkab omillar ta'sirini o'rganish kerak (masalan, fan-texnika taraqqiyoti darajasi)Qimmatli qog‘ozlar bozorida savdoni litsenziya asosida ish olib boradigan fond birjalari (birjalarning fond bo‘limlari) va investitsiya institutlari qonun hujjatlariga muvofiq tashkil etadilar.Investitsiya institutlari qonun hujjatlariga muvofiq qimmatli qog‘ozlar bilan birjadan tashqarida savdo qilishni tashkil etuvchi bo‘linmalar tuzishga haqli.Investorlarning pul mablag‘larini ishga solish maqsadida aksiyalar sotib oladigan va chiqaradigan hamda mablag‘larni fond nomidan qimmatli qog‘ozlarga, banklardagi hisobvaraqlarga va omonatlarga qo‘yadigan yuridik shaxs investitsiya fondidir.Investitsiya fondlarining mablag‘larni bunday qo‘yish bilan bog‘liq tavakkalchiligi, bu mablag‘larning bozordagi qadri o‘zgarishidan keladigan daromad va ko‘riladigan zarar to‘la-to‘kis ushbu fond egalari (aksiyadorlari) hisobiga o‘tkaziladi va ular tomonidan fond aksiyalarining joriy narxlari o‘zgarishi hisobiga realizatsiya qilinadi.Banklar va sug‘urta kompaniyalari investitsiya fondlari bo‘la olmaydi. Qimmatli qog'ozlarni baholashning asosiy maqsadlari.Qimmatli qog'ozlarni baholashning asosiy vazifalari:bitimlar, vasiyatnomalar va sovg'alarni tuzish tartibiBuni qiling;aktsiyadorlik jamiyatiga investitsiyalarni jalb qilish;korxonalarni qayta qurish: qo'shilish, qo'shib olish va boshqalar;qimmatli qog'ozlarni chiqarish yoki ularni qo'shimcha joylashtirish uchun va aylanma narxini aniqlash;kreditlash uchun garov qiymatini aniqlash uchun qimmatli qog'ozlar narxini aniqlash;ishonchnoma asosida qimmatli qog‘ozlarni boshqaruvga berishda;masalan, kompaniya va uning qaytarilgan to'lovi aktivlarning joriy bozor qiymatini aniqlash.Aktsiyalarni baholash - bu aniq korxona (korxona), aniqrog'i, baholanayotgan aktsiyalar paketga mos keladigan biznes qiymati ulushining bozor qiymatini aniqlashdan iborat.Muqarrar ravishda muddat oxirida nominal qiymatiga mutanosib ravishda to'lanadi sobit daromadli moliyaviy vositalardan farqli o'laroq (veksellar va obligatsiyalar)aktsiyalarni qaytarib sotib olish bo'yicha korporatsiyalar aktsiyadorlari oldidagi majburiyatlar taxmin qilmaydi. Aktsiyalar narxi (kotirovka) faqat qimmatli qog'ozlar uchun ochiq bozordagi talab va taklif muvozanati bilan belgilanadi.Veksellarni baholash - bu bitim taraflari barcha kerakli ma'lumotlarga ega bo'lgan bitimdir narxning miqdori hech qanday favqulodda vaziyatni aks ettirmaydi veksellar ongli raqobat sharoitida ochiq bozorda sotilishi mumkin eng ehtimoliy narxni aniqlashdan iborat. Yuridik va jismoniy shaxslarning chiqindilariBerilgan veksellar va veksellarni baholash ekspertizasi o'tkazilishi mumkin.Obligatsiyalarni baholash - obligatsiyalar muddati uning davomida egasi uni sotib olish vaqtida obligatsiyaga qo'yilgan summani olishi kerak.Biroq bozorda muomalalar ham amalga oshadi, ya’ni qimmatli qog’ozlar ham tovar hisoblanadi.QQ naturadagi tovar emasligini tushunish kerak, shuning uchun u qimmatlidir aktsiyadorga mulk huquqi asosida berilgan qimmatli qog'ozlarning narxi bilano'rnatish talab qilinadi. Masalan, aktsiyalarning egasi uchun - bu korxonalar faoliyatining bir qismidir dividendlar olish, kompaniyalarni qayta tashkil etishda ulush olish, boshqaruv qaror qabul qilishda ishtirok etish imkoniyati va hokazo, va veksel egasi uchun bu daromadni qoplash, o'tkazish yoki olish. Boshqacha aytganda, qimmatli qog'ozlar baholash barcha aktsiyadorlar huquqlari va kombinatsiyasining aniq va to'liq tahlilidir ushbu huquqlar uchun ma'lum bir vaqtda (qimmatli qog'ozlarni baholash sanasiga).bozor narxini belgilashdan iborat. Qimmatli qog'ozlar o'z egasiga turli huquqlar beradi, ya'ni.O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari va qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.(Aksiyadorlik jamiyatlari to'g'risida,)Birja faoliyati to'g'risidagi qonunlar va boshqalar).Qimmatli qog'ozlar qiymatini baholashda ularning turi, emitenti, birja kotirovkalarining mavjudligi yoki foydalanish mumkin emasligi, moliya bozorida ishtirok etish va birjadan tashqari qimmatli qog'ozlar muhim hisoblanadi. Baholash uchun taqdim etilgan qimmatli qog'ozlar ochiqdir bozorga joylashtirilgan bo'lsa, keyin ularning qiymatini baholash uchun qiyosiy yondashuv va huquqlar qiymatini belgilashning muayyan usullari yordamida aniqlanishi mumkin. agar agar qimmatli qog'ozlar fond birjasida ro'yxatga olinmagan bo'lsa va ular to'g'risida etarli ma'lumot bo'lmasa,agar kam ma'lum bo'lsa, uning qiymatini baholashda moliyaviy bozordagi vaziyat tahlil qilish, kompaniya va emitentning rentabelligi ma'lumotlarning ishonchliligi uning moliyaviy holatining barqarorligiga asoslanadi yaratilgan hisoblash usullaridan foydalaniladi.
4. Qimmatli qog'ozlarni baholash uchun zarur bo'lgan hujjatlar
Aktsiyalarni baholash uchun hujjatlar. Quyidagilar topshirilishi kerak:
1. Ta'sis hujjatlarining nusxalari (Ustav, Ta'sis Memorandumi, Ro'yxatdan o'tish)sertifikat).
2. Qimmatli qog'ozlar emissiyasining qisqacha mazmuni va natijalari hisobotlarning nusxalari.
3. Korxonaning faoliyat turlari va tashkiliy tuzilmasi.
4. Ko'chmas mulkni ijaraga berish shartnomalarining nusxalari (agar mavjud bo'lsa).
5. Oxirgi 3-5 yil uchun buxgalteriya hisobi ma'lumotlari (oldingi davrlar ham mumkin)
raqam):balansi haqida ,Daromadlar to'g'risidagi hisobot
6. Yakuniy audit hisoboti (agar audit o'tkazilgan bo'lsa).
7. Asosiy vositalar byulleteni.
8. Mulkni inventarizatsiya qilish.
9. Jami aktivlar (ko‘chmas mulk, aksiyalar, veksellar, nomoddiy aktivlar va boshqalar) bo‘yicha.
Ma `lumot.
10. Kreditorlik qarzlarini kengaytirish.
11. Debitorlik qarzlarining kengayishi:
kelish vaqti bo'yicha;
debitorlik qarzlari bo'yicha;
muddati o'tgan qarz ulushi.
12. Sho'ba korxonalari, xoldinglari (mavjud bo'lsa) mavjudligi to'g'risidagi ma'lumotlar uchun moliyaviy hujjatlar
13. Talab qilingan yillar bo'yicha tovarlar/xizmatlar uchun rejalashtirilgan yalpi daromad investitsiyalar, xarajatlar, sof foyda ko'rsatilgan keyingi 3-5 yil uchun biznes-reja.Obligatsiyalarni baholash uchun hujjatlar.Ochiq qimmatli qog'ozlar bozorida sotiladigan obligatsiyalarni baholash o'tkazish vaqtida obligatsiyalarning qonuniy egaligida ekanligini tasdiqlovchi hujjat(masalan, oldi-sotdi shartnomasi).Ochiq bozorda sotiladigan qimmatli qog'ozlarni baholashdaQuyidagi hujjatlar taqdim etilishi kerak:Obligatsiyaga egalik huquqini tasdiqlovchi hujjat (sotib olish va sotish shartnomasi va boshqalar).Obligatsiyalarni chiqarish parametrlari.Emitentning ta'sis hujjatlari (nizom, ta'sis memorandumi, ro'yxatdan o'tish)sertifikat).Emitentning oxirgi 3-5 yil (yoki oldingi davrlar) uchun moliyaviy hisoboti mumkin bo'lgan miqdor) - balans va daromadlar to'g'risidagi hisobot.Taqdim etilgan moliyaviy hisobotlar bo'yicha auditorlik xulosasi (agar auditagar tarjima qilingan bo'lsa).Baholash sanasiga emitentning asosiy vositalari ro‘yxati.Emitentning jami aktivlari (ko'chmas mulk, aktsiyalar, xorijiy kompaniyalarning aktsiyalari, veksellar,nomoddiy aktivlarga patentlar, litsenziyalar) yangilangan holda.Veksellarni baholash uchun hujjatlar. Quyidagilar topshirilishi kerak:
1. Veksellarni va oldi-sotdi shartnomasini yoki veksellarga bo'lgan huquqni tasdiqlovchi boshqa dalillarni nusxalash,hujjatlar nusxalari.
2. Ta'sis hujjatlarining nusxalari (Ustav, Ta'sis Memorandumi, Ro'yxatdan o'tish)sertifikat).
3. Emitentning oxirgi 3-5 yil (yoki oldingi) uchun buxgalteriya hisobi mumkin bo'lgan davrlar soni) - balans va daromadlar to'g'risidagi hisobot hisobot.
4. Asosiy vositalar byulleteni.
5. Mulkni inventarizatsiya qilish.
6. Kreditorlik qarzlarini kengaytirish.
7. Yakuniy audit hisoboti (agar audit o'tkazilgan bo'lsa).
8. Debitorlik qarzlarining kengayishi:
Voqea sodir bo'lgan vaqt haqida;
O Debitorlik qarzlari;
Ey shubhali qarzlarning ulushi.
Xulosa qilib aytganda ushbu hujjatlar ro'yxati boshlang'ich xususiyatga ega va taxminiy hisoblanadi.Hisobning funktsiyalari va parametrlari bilan batafsil tanishgandan so'ng qisqartirilgan kengaytirilishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
www.ziyonet.uz
Qimmatli qog‘ozlar haqida qonun.