Folklorumuzun bilici babası s dnik Pa a

akir Albalıyev,  

AMEA-nın Folklor  nstitutunun elmi 

 i çisi, filologiya elml ri namiz di 

 

(Yazı  “D d   Qorqud”  q zetinin         

28  dekabr  2007-ci  il  tarixli, 

doqquzuncu 

sayından 

götürülmü dür

) 

satir,  fsan  v  r vay t  haqqında  

dü ünj l rim 

 

 

         jdadlarımızın  «u aqlıq  dövrünün»  (K.Marks) 

«tamamil   b dii  yaradıjılı ı»  (M.Qorki)  olan  satirl r 

ibtidai formasından xeyli f rqli  kild   fsan l rin daxili 

varlı ında, q lbind  ya amaqdadır. 

---

 

9

 

« satir  t s vvürd   v   t s vvürün  yardımı  il  

t bi t  hadis l rini  mü yy n 

kl   salır»

1

.  Göründüyü 

kimi,  ortada  t s vvür  ifad si  var.  Bunu  t svir  v   izah 

ed n  söz  yoxdur.  K.Marks  onu  da    qeyd  edir  ki:  

« satir birinci, epos ikinjidir». Eposun kökü olan “epo” 

yunanja  “söz”  dem kdir.  Nizamiy   gör ,  dünyanın 

gözünü  söz  açıb.  Dey s n,  ibtidai  insanın  f ls fi 

dü ünc   çe m sinin  gözü  d   sözl   açılıb.  satirin 

tör m si  olan 

fsan  

satirl   sözün  bir-birin  

qovu ması  n tij sind   epikl

r k  bitkin  bir  canr  kimi 

meydana çıxmı dır. 

 

satir  t bi t  hadis l rin ,  fsan   is   tarixi 

hadis   v  

xsiyy tl r   ba lı 

kild   yaranmı dır. 

Fikrimizi  bir  az  da  aydın  des k,  satirin  sas  obyekti 

t bi t  v   insan,  fsan ninki  is   j miyy t  v   insan 

olmu dur. Tarixilik baxımından  satir  vv l,  fsan  is  

sonralar yarandı ı üçün zaman keçdikj   satirl r daha 

çox  fsan l mi dir. 

 

satirl   fsan nin  laq sini  aydınla dırma ın 

özü  bel     möcüz dir.  T bi ti  seyr  etdikd   gözün  

d nizl r,  göll r  görünür.  Gölün  sahil   yaxın  yerind  

r ngar ng  a ,  göy,  sarı  zanbaqlara  rast  g lirs n, 

dü ünürs n, bu zanbaqların kökü d nizin dibind dir, ya 

divarında.  Axı,  h r  bir  bitkinin  kökü  torpa a  ba lıdır. 

Axı,  h r  bir  bitki  öz  boyasını,  r ngini  torpa a  ba lı 

kökünd n alır. Bax, o zanba ın kökü  satirdir. Göz lliyi 

il  insanı özün  c lb ed n zanbaq is  gerç kliy  ba lı 

fsan dir. Daha do rusu,  rti olaraq onu dey  bil rik 

ki, zanba ın göz  görünm y n, möjüz li t r fi  satirdir, 

                                                           

“

”

---

 

10

göz  görün n, boyalarla, r ngl rl  süsl nmi  t r fi is  

fsan dir.  

  

H r  bir  bitkinin,  a ajın  kökü  torpa ın  üst  

dayanır. H r a ajı kül k, tufan yıxır, lakin  tufanın t kj  

palıd  a ajına  güjü  çatmır.  Palıd  a ajının  ri l ri,  kökü 

çox d rind dir. H tta, onun  kökünd  jüj rib iç risind n 

çıxdı ı qozanın qabı ı ç km  kimi aya ında geyinj kli 

qalır, çürümür. Bax, kökün sa lamlı ı budur.  

Lal ,  qızılgül    qan  qırmızı  boyasını,    r ngini 

haradan  almı dır?  «Jeyrançöl»    fsan sin   gör , 

düzl rd   bit n  lal l r  a appaq  olmu ,  ovçu    jeyranı 

neç   yerind n  yaralamı ,  jeyranın  qanı  a   lal lini 

qırmızı  r ng   boyamı dır.  Bu,  insanın  «t s vvürd   v  

t s vvürün  yardımı  il »  yaratdı ı  obrazlardır.  H min 

obrazlar  insan  x yalı  il ,  onun  fantaziyası  il  

süsl nmi dir.  nsan, onun x yalı, dü ünj si, t bi t  v  

j miyy t  

baxı ı, 

tarix n 

zehnind  

yaratdı ı 

etimologiyası xüsusi bir elmdir. Sarı A ı ın t s vvürün  

gör , qızılgülü qırmızı r ng  boyayan bülbülün ba rının  

qanıdır. 

Sarı A ıq deyir: