Folklorshunoslikka

Poetik strukturasiga  ko‘ra  tasnifda  qo‘shiqlar  ohangini,  ya’ni 
yo'lini  naqoratlar  va  takrorlar  belgilab  beradi.  Qo‘shiqlar  ohang 
yo‘liga  qarab  farqlanganda  ikki  holatni  kuzatamiz.  Birinchi  holat- 
to‘rtliklar  erkin holda  birikib,  har  bir to‘rtlik  individual  bir  kechin- 
mani aks ettiradi va o‘ziga xos kompozitsion qurilmaga ega bo‘ladi. 
Ikkinchisi-qo‘shiq matnidagi to‘rtliklar  o‘zaro birlashib, ma’lum bir
160
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

voqeani yoxud kechinmani ifodalab keladi. Qo‘shiqlar ohang yo'liga 
ko‘rab farqlanganda ular asosan ikkita katta guruhga ajraladi:
a) Voqeaband bo‘lmagan -  to‘rtlik qo‘shiqlar.
b) Voqeaband -  to‘rtlik  qo‘shiqlar.
Voqeaband  qo'shiqlarda  yuqorida  ta’kidlaganimizdek  har  bir 
to‘rtliklar  ma’lum  bir  voqea  bilan  o‘zaro  birikib  keladi,  Bu  yerda 
to‘rtliklarning ketma-ketligi turg‘un holatga kelib,  voqeabandlik ho- 
sil boiadi.
Voqeabandlik  masalasiga  olimlarning  qarashlari  turlicha.  Ayrim 
olimiar voqebandlik (syujet)  barcha qo‘shiqlarga xos  desa24 boshqa 
olimlar butunlay teskarisini, ya’ni syujetlilik qo‘shiqlarga xos emas- 
ligini  uqtirishadi.25  Har ikki  qarashga ham  qo‘shilib  boimaydi.  Bi- 
rinchidan,  syujet  hamma  qo‘shiqlarda  ham  uchrayvermaydi.  Biz 
tahlilga tortgan qo‘shiqJarning  asosiy  qismi voqeaband  emas,  ya’ni 
syujetga egabo‘lmaganqo‘shiqlardir.Bundan syujet qo‘shiqlarga xos 
emas degan fikr kelib chiqmaydi. Shunday qo'shiq namunalari borki, 
ularda voqeabandlik ustunlik qiladi.  Bunday  qo‘shiqlar ma’lum bir 
syujet  asosiga  quriladi  va matndagi  satrlar  ushbu voqeani  ifodalab 
keladi.