Folklorshunoslikka

Qo‘shiqning kuyga munosabatiga kelsak,  hamma, hatto motam 
qo£shiqlarida  ham  musiqiy  ohang  mavjud,  biroq  motam  marosimi 
qo‘shiqlari  biror  bir musiqiy  asbob jo ‘rligida  kuylanmaydi.  Motam
164
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

marosimi  va  ayrim  mavsum  marosim  qo‘shiqlarini  inobatga  ol- 
maganda, hamma holatlarda qo‘shiqlarga biror musiqa asbobida kuy 
chalinishi mumkin. Shungako‘raq o ‘shiqlarni: soz bilan ijro etiladi- 
gan  qo‘shiq!ar;  hech  qanday  sozsiz  ijro  etiladigan  qo‘shiqIarga 
bo‘lish mumkin.
Hozirgi jonli jarayonda o‘zbek qo‘shiqlari doira, do‘mbira, dutor, 
balomon, tor va hakazo musiqa asboblari jo ‘rligida ijro etiladi. Qan­
day  musiqa  asbobi  tanlanishi  qo‘shiq  mazmuni  va  ijro  etilayotgan 
vaziyatdan kelib chiqiladi.
Qo‘shiq  va  raqs  haqida  so‘z  ketar ekan,  ularning  hamma davr- 
larda  kuy  bilan  birgalikda  uyg‘unlikda  qaralganligining  guvohi 
bo‘lamiz.  Fuod  Ko‘prili  turklarning  adabiy  qarashlari  diniy  tasav- 
vurlar hamda raqs va musiqa bilan birgalikda taraqqiy etganini yoza- 
di.  Yoxud «Chig'atoy  Iug‘ati»da qo‘shiq «raqs havosiga bog‘langan 
kuy» tarzda kelgani aytiladi.
Qo‘shiqlarning  raqsga  munosabatiga  kelsak,  hech  bir  qo‘shiq 
yo‘qki,  unda harakat bo‘lmasin.  Yig‘i-yo‘qlov, motam qo'shiqlarida 
ham  garchand  harakatlar  raqs  deb  atalmasa-da,  raqs  elementlarini 
o‘zida to‘la saqlab qolgan. Birgina misol, motam marosimida azador 
o‘zining yuzlarini timdalab, sadr tushishi motam inarosimidagi raqs- 
ning eng qadimiy ko‘rinishlaridan biridir.
Qo ‘ shiq va raqsning eng mukammal uyg‘ unligini biz «Beshqarsak» 
qo‘shiqlari  va o‘yinida  ko‘rishimiz mumkin.  Bu o‘yinni  o'rgangan 
san’atshunos olim Muhsin Qodirov,  uni  o‘zbek xalq  san’atining qa­
dimiy  ko‘rinishlaridan biridir,  deydi.  Bu o'yinda qarsak va qo‘shiq 
qaytariqlari alohida ahamiyatga ega. Raqqoslar doira shaklini yasab, 
qarsak  ohangiga  mos  harakatlar  qilishadi.  Qarsakning  turlari  ko‘p: 
mayda  qarsak,  yakka  qarsak,  qo‘sh  qarsak  va  hokazo.  Cholg‘u  as­
bobi vazifasini ko‘pincha qarsaklar bajaradi.  Biroq bu  qo‘shiq kuy- 
siz ijro  etiladi,  degani emas.  Qarsak ham,  kuy  ham,  naqoratlar ham 
eng mukammal uyg‘unlik kasb etadi.  0 ‘rtada raqqos turli harakatlar 
bilan  raqs  tushadi,  davradagilar  qarsak  chalib,  kuyga  mos  qo‘shiq 
ijro etishadi. Qarsak o ‘yinlarida naqoratlar muhim ahamiyatga ega.
165
www.ziyouz.com kutubxonasi

---