Folklorshunoslikka

badiiy holatga ko‘chgan (farzand tug‘ilishidan oldin ovga chi- qish, kuyovga kelin tomonidan shartlar qo'yilishi va h.k. ) jihat- larini tadqiq etish lozim boiadi.
«Alpomish» dostonida farzandning tugilishi ilohiy xususiyat kashf etadi. Ilohiy tug‘ilish esa folklorda yetakchi motivlardan biri boiib, u bir necha bosqichlardan iborat. Birinchisi, ota-onaning farzandsizlik holati. Bu bir tomondan ona urug‘chilik bilan bog‘liq tasawurlaming marosim va dostonlarimiz qatlamida saqlanib qol- ganligidan dalolat bersa, ikkinchi tomondan dostonda ramziy ma’no kashf etib, parokanda elni birlashtiradigan, hokimiyatni mustahkam- laydigan yangi avlod, yangi alpning tugilishini anglatadi.
Qahramonga ism berilishi bilan bogiiq o‘rinlar qisqa satrlarda aytilib ketgan bo‘lsa-da, u doston syujetida muhim ahamiyatga ega. Doston qahramoni Hakimbek yetti yoshga to‘lganda Alpinbiy bobosi- dan qolgan o‘n to‘rt botmon parli yoyni otgani uchun tug‘ulish «Alpo- mish» deb ataladi: „Shunda barcha xaloyiqlar yig‘ilib kelib aytdi: ...bu Alpomish alp boisin. To‘qson alpning biri boiib sanaga o‘tdi”.14
Qadim marosimlarda, xususan, shomonlikda marosimdan so‘ng qahramonga ikkinchi ism berilgan. Bu, birinchidan, shomonning eranlar tomonidan tanlanganligini va ruhiy kamolotga yetganligi- ni bildirsa, ikkinchi tomondan, uning boshqa qiyofaga kirganligini, magik qudratga ega boiganligini ham ko‘rsatgan. Bugungi kunda ham respublikamizning janubiy viloyatlarida ba’zan oilada o‘g‘il farzand tugilsa, uni “orqalik” ekan deb hamda ins-jins, har xil yo- mon ruhlardan asrash maqsadida bolaga dastlab yolg‘on ism berila- di. Agar shunday qilinmasa u xastalikka chalinishi mumkin, degan qarash mavjud. Ma’lum bir muddatdan so‘ng kichik bir marosim o‘tkazilib, bolaga haqiqiy ism qo‘yilgan.
Eposda marosim hech qachon batafsil tasvirlanmaydi, balki, uning muhim nuqtalari o‘z aksini topgan boiadi. Eng e’tiborli jihati, marosim epos tizimida syujetni yuzaga keltirib, epik xarakter kasb


14 «Алпомиш» Айтувчи Фозил Йулдош угли. Нашрга тайёрловчи Ходи Зарифов ва Тура Мирзаев.-Тошкент.: Шарк, 1998, 18 б.
139

www.ziyouz.com kutubxonasi

etadi. «Alpomish» dostonidagi Hakimbekka ikkinchi ism berilishi bilan bogiiq halqa olib tashlansa, doston mazmuniga jiddiy putur yetadi. Demak, marosim maium ma’noda epos syujet halqasining yuzaga kelishiga zamin boiishi bilan birga, bevosita estetik funksi- yani ham bajaradi.
Dostonda Surxayl kampir Barchinning onasiga qarata shunday deydi: