Фойдали қазилмаларни очиқ усулда қазиб олиш тўғрисида тушунча

Транспортсиз қазиш тизими.
Транспортсиз қазиш тизимлари шуниси билан характерлики, уларда қопловчи жинслар экскаваторлар ёки ағдарма ҳосил қилгичлар ёрдамида ички ағдармаларга ётқизилади ёки уюлади.
Қопловчи жинсларни бевосита экскавторли уюш (перевалка) қазиш тизмида жинсларни забойдан ағдармагача силжитиш биргаликда ишловчи очувчи ва ағдарма ҳосил қилувчи экскаваторлар ёрдамида амалга оширилади.
Қопловчи жинсларни каррали ёки қайта уюмлашнинг экскаваторли қазиш тизимларида жинсларнинг забойдан ағдармагача томон ўтказиш, биргаликда ишловчи, очувчи ва ағдарма ҳосил қилувчи экскаваторлар ёрдамида амалга оширилади (12.4, А-2 расм).
Қопловчи жинсларни ағдарма ҳосил қилгичлар ёрдамида уюмлаш қазиш тизимида жинсларни забойдан ағдармага ўтказиш консолли ағдарма ҳосил қилгичлар ва транспорт-ағдарма кўприклари ёрдамида амалга оширилади.
Барча транспортсиз қазиш тизимларида тоғ жинслари забойдан ағдармаларга иш фронтига нисбатан кўндаланг ҳолатда силжийди, яъни қисқа масофага. Шунинг учун жинсларни ички ағдармаларга уюш тизимлари энг оддий ва тежамли тизимлар ҳисобланади. Бироқ улар фақат фойдали қазилмалар нишаб ётган ва қатламлар қалинлиги унча катта бўлмаган ҳоллардагина қўлланилиши мумкин. Бундан ташқари, бу тизимларда очиш ва қазиш ишлари орасида қаттиқ боғлиқлик мавжуд бўулади, чунки очилиши керак бўлган захиралар миқдори, очувчи ва ағдарма ҳосил қилувчи машиналарнинг ишчи параметрлари ва қуввати билан чегараланади.
Транспортли қазиш тизими.
Транспортли қазиш тизимлари қопловчи жинсларни транспорт воситалари ёрдамида ташиш билан характерланади.
Қопловчи жинсларни ички ағдармаларга ташиш қазиш тизимларида жинслар нисбатан қисқа масофаларга қулай профилга эга йўллар орқали ташилади ва одатда кўтарилиш юкли йўналишда бўлмайди (13. Б-4 расм).
Қопловчи жинсларни ташқи ағдармларга ташилиши билан характерланувчи тизимларида жинслар узоқ масофаларга ташилиши билан характерланади ва одатда кўтарилиш юкли йўналишда бўлади (13.4., Б-5 расм).
Қопловчи жинсларни қисман ички ва қисман ташқи ағдармаларга ташиш билан характерланувчи тизимлар шу гуруҳнинг юқоридаги икки тизимининг белгиларини ўзида мужассамлаштирилган (13.4, Б-6 расм).
Транспортли қазиш тизимлари транспортсиз қазиш тизимларидан мураккаброқ ва кўп сарф харажат талаб этади. Лекин улар фойдали қазилма конларини ҳар қандай ётиш шароитларида қўлланилиши мумкин, шунинг учун улар нисбатан кенг тарқалган.
Бу тизимларда очувчи ва қазувчи (добычные) иш фронтлари силжиши орасида нисбатан кам боғлиқлик мавжуд, шунинг натижасида талабдан келиб чиққан ҳолда керакли миқдордаги захирани очиш мумкин.