Fiziologiyasi va gigiyenasi

20-rasm.
  Endokrin  bezlarning joylanish  chizmasi:
1  -   g ’u r r a s i m o n   b e z   y o k i  epifiz;  2  -   gipofiz:  3  -   q a l q o n s i m o n   bez; 
4  -   q a l q o n s i m o n   b e z   oldi  b e z c h a la r i;  5  -   a y r i s i m o n   bez:  6  -   m e d a o s t i  
bezi;  7  —  b u v r a k u s ti  bezi:  8  -   t u x u m d o n   ( q iz la r d a );  9  -   u r u g ' d o n   ( o ’g i l  
b o l a l a r d a ) .
N eyrosekretor  hujayralarning  o ’simtalari  gipotalamo-gipofizar 
traktini hosil qiladi -  gipofizning oyoqchalari. ya'n i ular orqali ney-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rogormonlar  gipofizga  tushadi  va  uning  hujayralarini  sekretorlik 
faolligini  o ‘zgartiradi.  Boshqa  endokrin  bezlar  orqali  gipofizning 
funksiyasini  o'zgarishi  organizmni  funksiyalarini  o'zgarishini  ch­
aqiradi.
Buni  gipofizning oldingi bo4agi gormonlari  va boshqa endokrin 
bezlar  bilan  o ’zaro  aloqasi  orasidagi  munosabati  bilan  tushuntira- 
miz.  Gipofizning  oldingi  b o ia g id an   qalqonsimon  bez  gormonlari 
hosil  bo'lishini  stimullovchi  tireotrop  gormon  ishlab  chiqiladi. 
Agar,  hayvonlar  gipofizining  oldingi  b o ‘iagi  olib  tashlansa  va  shu 
bilan  birga tireotrop gormonlar tushishi to'xtatilsa,  gipofizni atrofi- 
vaga  uchrashini  chaqiradi  va tireotrop  gormonining  taqchilligi  yu­
zaga keladi.  Qolqonsimon bezning ichki sekretorlik funksiyasini ti­
reotrop gormoni bilan stim ullanuvishidanam oyon b o iu v c h i gipofiz 
bilan  qalqonsimon  bezlar  orasidagi  to ‘g'ridan  to 'g 'ri  bog'liqlik 
shunday  yo'l  bilan  bajariladi.  Ikkinchi  tomondan  qolqonsimon 
bezi  gormonlarining  m e'yoridan  ortiq  darajada  ko'payib  ketishi, 
gipofizning  tireotrop  gormonining  hosil  bo'lishini  tormozlaydi,  bu 
holat  tufayli  qalqonsimon  bez  bilan  gipofizning  treotrop  gormoni­
ning  sekretsivasi  orasidagi  qayta manfiy  bog'lanish  yuzaga  keladi.
Shunga  o'xshash  o'zaro  bog'lanishlar  gipofizning  oldingi  qis­
mi dan  ajraladigan  adrenokortikotrop  gormon  bilan  buyrak  usti 
bezining  sekretsivasi  orasida  hamda  gipofizning  gonadotrop  (jin­
siy  bezlarni  stimullovchi)  gormoni  bilan jinsiy  bezlarni  endokrin 
sekretsivasi  orasida  ham  kuzatiladi.  M ana  shu  yo'l  bilan  ichki 
sekretsiya bezlari  faoliyatining o'z-o 'zid an boshqarilishi bajariladi: 
ichki  va tashqi  muhit omillari  ta ’siri  ostida bezlarning  funksiyasini 
ortishi  gormonalli  muvozanatning  norm allashuviga  olib  keluvchi 
manfiy  qaytar  bog'lanish  kuchini  oshishini  ta'm inlaydi.
Miyaning  gipotalam ik  qismini  markaziy  asab  tizimining  bosh­
qa  bo'lim lari  bilan bog'langanligi  sababli,  ichki  muhitga tushavot- 
gan  tashqi  muhitlarning  barcha  nerv  impulslari  kollektorlar  bo'lib 
hisoblanadi.  Bu  impulslar  ta'siri  ostida  gipotalamusning  neyro- 
sekretor hujayralarining funksional holati o'zgaradi va undan keyin 
esa  gipofizning  va  u  bilan  bog'langan  boshqa  endokrin  bezlarning 
ham  funksional  holati  o'zgaradi.