Fiziologiyasi va gigiyenasi

irradiatsiya
deb ataladi. Berilgan q o ‘z g ‘atish 
qancha kuchli va davomli bo'lsa irradiatsiya shuncha keng bo'ladi. 
Asab tizim ining turli qismlarini bir-biri bilan bog'lovchi qo'shim - 
cha neyronlar va markazga intiluvchi nerv hujayralarining ko'plab 
o'sim talari hisobiga irradiatsiya yuz berishi mumkin. Irradiatsi­
ya bolalarda. ayniqsa, ularning hayotini dastlabki davrlarida aniq 
nam oyon bo'ladi. M aktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalar 
chiroyli o'yinchoqlarni k o ‘rganida og'zini ochadi, sakraydi, kayfi- 
yati yaxshilagidan kuladilar.
Tabiiy sharoitlarda markaziy asab tizimi bo'ylab q o 'zg 'alish
odat bo'yicha juda keng ko'lam da irradiatsiyadanishi mumkin, le­
kin haqiqatda m a’lum chegaralarda tarqaladi, bu esa m a’lum koor- 
dinatsiyalangan reflektor reaksiyalarning bajarilishi imkonini be­
radi.
Q o'g'atuvchilarni tabaqalanish jarayonida qo'zg'alishni irradi- 
atsiyalanishini torm ozlanish chegaralaydi. Natijada m a’lum ney­
ronlar guruhida q o 'zg 'alish yig'iladi. Shundan keyin q o 'zg 'alg an
neyronlar atrofida qo'zg'aluvchanlik pasayib ketadi va ular tor­
mozlanish holatiga keladi. Bu hodisa bir vaqtdagi manfiy induksi- 
yadir. Diqqatning jam lanishini, irradiatsiyani zaiflashuvi va induk- 
sivani kuchayishi deb qarash mumkin. Shovqin ta ’siridan, qattiq 
yoki kuchli kulgidan yoki gaplashishdan diqqatni yoyilib ketishi 
induksiyaning zaiflashuvi natijasi hisoblanadi va qo'zg'alishning 
irradiatsiyasi uchun qulay sharoit yaratadi. Diqqatning bo'linishi- 
ni yangi kiritilgan q o 'zg 'alish o 'c h o g 'i tom onidan yuzaga kelgan 
cham alash reaksiyasi natijasida hosil bo'lgan induksion torm ozla­
nishning natijasi deb qarash mumkin. Q o'zg'alg an neyronlarda, 
qo 'zg'alishd an keyin torm ozlanish yuz beradi va, aksincha, o'sh a 
neyronlarda torm ozlanishdan keyin q o 'zg 'alish yuzaga keladi. 
Bu navbatlashuvchi induksiyali dars davomida katta yarimsharlar 
po'stlog'idagi harakat qismida uzoq muddatli torm ozlanishdan ke­
yin tanaffus paytida o'quvchilarda qo'zg'atiladigan harakat faol-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ligining kuchayishi bilan navbatlashuvchi induksiyani tushuntirish 
mumkin. Tanaffus paytidagi dam olish faol va harakatchan b o ’lishi 
zarur.