Fiziologiyasi va gigiyenasi

So‘lak ajralishining boshqarilishi. 
Iste'm ol ovqatlar, o g 'iz 
b o 'sh lig 'ig a tushganidan keyin, bir neeha sekund o'tgach, so'lak 
ajrala boshlaydi. O g'iz bo'shlig'ining ta'sirlanishiga so'lak bezlari­
ning bunday tezlikda javob berishi so'lak ajralishi reflektor ravish­
da asab tizimi ishtirokida bajarilishini ko'rsatib turibdi.
O g'iz b o 'sh lig 'ig a tushgan ovqatlar ta ’m sezuvchi nervlarni 
uchlarini qo 'zg 'atad i, ularda q o 'zg 'alish yuz beradi, bunda markaz- 
ga intiluvchi nerv tolalari orqali uzunchoq miyadagi s o ia k ajralish 
markaziga beriladi. Bu yerda q o 'zg'alishni markazga intiluvchi 
nervlardan markazdan qochuvchi nervlarga (simpatik va parasim- 
patik), v a ’ni s o ia k bezlariga boruvchi nervlarga berilishi amalga 
oshadi. Q o'zg 'alish s o ia k bezining sekretor hujayralarini qamrab 
oladi va m a iu m miqdordagi va tarkibdagi s o ia k ajraladi. Shartsiz 
s o ia k ajratuvchi refleks shunday bajariladi.
S o ia k faqat og'izga ovqat tushishi bilan ajralmasdan balki uni 
ko'rinishiga. hidiga, hattoki ovqat to 'g 'risid a gap yuritilganda 
ham so'lak ajraladi. Bu ham refleks, lekin maxsus, I. P. Pavlov to ­
monidan shartli refleks deb atalgan. Shartli reflektor mos ravishda 
s o ia k ajralishi. va'ni ovqatning ko'rinishi. hidi yoki mazzali ovqat 
haqidagi gap-so'zlar ovqat yeyish bilan bir vaqtda bajarilsa amalga 
oshadi.
Q izilo‘ngach. 
O g'iz b o 'sh lig 'id a maydalangan va s o ia k bilan 
to'yingan, oziqa luqm asiga aylangan oziqlar tanglay orqali avval 
halqumga so'ngra qizilo'ngachga tushadi. Q izilo'ngach-m uskul-
li nay bo'lib. voyaga yetgan odam larda 25 sm ga yaqin b o ia d i. 
Q izilo'ngachning ichki qatlami - shilliq - k o 'p qatlamli epiteliy bi­
lan qoplangan, yuqorigi qatlamida shox moddasi belgilari k o i’inib 
turadi. Epiteliy uni, unda dag'al oziqa luqmalari harakatlanganda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qizilo‘ngachni himoya qiladi. Shilliq parda uzunasiga joylashgan 
qatlar hosil qiladi, bunda undan oziqa luqmasi o'tayotganda u an­
cha kengayadi.
Yosh bolalarda qizilo'ngach juda nozik, yengil jarohatlani- 
shi mumkin, qon tom irlariga juda boy. Yangi tug'ilgan bolalarda 
qizilo'ngachning uzunligi 10 sm ga yaqin, 5 yoshli bolalarda -
16 sm, 15 voshlilarda esa 19 sm ni Tashkil etadi.