UmumtaTim maktabining birinchi sinfidagi o'quv tartibining
xususiyati shunga b o g iiq k i. maktabga borish vaqtiga kelib bola
ning funksional tizimlari m a iu m darajada rivojlanib oigan. u jis
moniy va ruhiy jihatdan maktabda o'qishga yetilganlik ko'rsat-
kichlariga ega b o ia d i. M aktabga «yetilmaganlik». I. D. Dubinskiy
(1975). М. V. Antropova. S. P. Yefremova (1976) fikrlariga qara
ganda organizmning umumiy rivojlanishdan orqada qolgani bilan
emas. balki a'zolar va ularning tizim larning yetarii darajada yetil-
maganligi. o'quv jarayonida ular ancha zo'riqishi bilan ifodalanadi.
Bolalarning ruhiy. jism oniy jihatdan maktabga yetarlicha tayyor-
lanmaganligi ko'pincha salom atligida ro'y bergan o'zgarishlarga
b o g iiq b o ia d i.
S o g io m bola organizmi 6 -7 yoshga kelib maktabda o'qishga
faoliyat jihatdan. asosan. yetilgan bo'ladi. 6 -7 yoshli bolaning
markaziy asab tizimi va tayanch-harakat apparatlaridagi o'zgarish-
lar. maktabgacha tarbiya muassasalari va oilada berilgan to 'g 'ri tar
biya bolani maktab tartibiga biologik jihatdan tavyor qilib qo'yadi.
M aktabga kirishda funksional jihatdan yetilmagan.
deb topil-
gan bolalarning у arm id an k o 'p ro g 'id a 1- sinfga qabul qilinganidan
keyin m ashg'ulotlar davom ida surunkali kasalliklarining q o ‘zishi
yoki boshqa kasalliklar tufayli salomatligi yomonlashib qolishi
mumkin. Tibbiy xodim lar maktabga kirayotgan har bir bolaning
salomatligi qanday ekanini yaxshi bilishi kerak. Darslar jarayoni-
ning organizm funksional holatiga hamda «yetilmagan.» bolalar
salom atligiga yomon ta'sir qilishi.darslarni yaxshi o ’zlashtirm aslik
bolaning maktabda o'qishi. tibbiy va pedagogika nuqtayi nazaridan
maqsadga muvofiq emas. deb hisoblashga asos bo'ladi.
Salomatlikka zarar yetmasligi uchun maktabga kiruvchi bo
lalarning «уetukligini». aniqlashda mavjud bo'lgan «Bolalarning
m aktabga kirishga funksional tayyorligini aniqlashga doir meto-
dik tavsiyalar» asosida ish olib borish zarur.
Bolalar m aktabga
borishdan bir yil oldin sentabr-oktabr oylarida tibbiy tekshiruvdan
t o i a o'tkaziladi. Ayni vaqtda bolalar muassasasida yoki bolalar
www.ziyouz.com kutubxonasi
poliklinikasining maktabgacha tarbiya bo'lim ida bolalarning mak-
tabga funksional jihatdan nechog'li yetilganligi psixofiziologik
jihatdan tekshirib ko'riladi. Bular quydagilardan iborat: tovushni
talaffuz qilishdagi nuqsonlar,
doirani chizish, odam rasmini chizish
va h. k.
Tibbiy tekshiruvlar bolaning salomatligi tufayli m aktabda
o 'qishga yetilmaganini aniqlashga imkon beradi. Bunday bolalar
ga sogiom lashtiruvchi davo chora-tadbirlari buyuriladi. Natijani
tekshirib ko'rish uchun bolalar maktabga kirgan yilning fevral-
mart oylarida takror tibbiy ko'rikdan o'tkaziladi va bolalar po-
liklinikasining maktab shifokori, logoped
va pedagogdan iborat
tibbiy-pedagogika hav’ati m aiu n io tlari asosida xulosa chiqaradi.
Psixofiziologik ko'rsatkichlari jihatidan maktabda o'qishga nolo-
yiq yoki hali yetilmagan deb topilgan bolalar bir yilga bolalar kom-
binatida qoldiriladi.
Bola organizmining morfologik tuzilish xossalari, pedagogika
jarayoni va o'quv m ashg'ulotlari tufayli uning organizmida kuza-
tiladigan o'zgarishlarning xususiyatiariga qarab maktabda o'qish
davri ni bir necha bosqichga bo'lish mumkin.
Birinchi bosqich bir qadar m a'lum vaqt qimirlamasdan o'tirib
o'qish va yozish malakalarini egallash bilan belgilanadi. Keyin
gi bosqichlarda bolalar bosh miya p o 'stlo g 'i hujayralari ishtiroki
ham da shartli refleks reaksiyalari asosida bilim oladilar.
M aktabda o'qiy boshlagan 6 -7 yoshli bolalar dastlab mak
tab sharoitiga o'rganishga ancha qivnaladilar. Chunki ular o'zlari
uchun notanish b o ig a n yangi bolalar va kattalar jam oasiga, kun
tartibiga, o'qituvchining
talablariga, darslarda ko'proq qim irla
masdan o'tirish zarurligiga asta-sekin moslashib boradi.
Birinchi sinf o'quvchilarining darslarga moslashishi uchun bi
rinchi yarim yillikda darslar muddatini kamaytirish maqsadga mu-
vofiqdir. 6 -7 yoshli bolalarning funksional imkoniyatlariga ko'ra,
o'quv yilining ikkinchi varmida darslar muddatini asta-sekin oshi-
rib borish kerak. Sentabr-oktabr oylarida 30 daqiqali 3 ta darsdan,
www.ziyouz.com kutubxonasi
noyabr-dekabrda 4 ta darsga, ikkinchi yarim yillikda 35 daqiqali
4 ta darsga o'tiladi. Shunda bolaning fiziologik faoliyati va fanlar-
ni o'zlashtirish qobilivati butun o'quv
yili davom ida bir maromda
saqlanib qoladi.
7 yoshga to im asd an turib o'qishga kirgan bolalarda moslanish
qiyin o'tadi. M aktabga faoliyat jihatidan yetuk boim aganlarning
soni 7 yoshli bolalar orasida turli mualliflarning m a’lumotlariga qa-
raganda. 0 dan 15.7 % gacha borsa. 6 yoshli bolalar orasida 6.7 %
dan to 51 % gacha yetadi. O 'quv vili davomida 6 yoshli bolalar
7 yoshlilarga nisbatan ko'proq charchaydilar. 6 -7 yoshli bolalar ish
qobilivatining har xil b o iish i, yoshga aloqador ruhiy-jismoniy im-
koniyatga bog'liq. 6 yoshli
bolalarning saiga charchashi, betoqat-
lanishi oliy nerv faoliyatining yoshga aloqador xususiyatlariga
bog'liq. Shuning uchun 1- sinf o'quvchilarini kuni uzaytirilgan gu-
ruhga olib, bu guruhda kunduzi 1-1.5 soat ochiq havoda uxlashini
tashkil etish maqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
