Fiziologiyasi va gigiyenasi

Tug‘ma va orttirilgan immunitetlar. 
Odamlar gripp bilan 
ogi'iydilar, lekin ko'pgina hayvonlar kasallanmaydi; shu bilan bir- 
ga ko'pgina hayvonlarning kasalliklari bilan odam lar og'rim aydi. 
U yoki bu kasallik qo'zg'atuvchilariga odamlar organizmining chi- 
damliligi turga xos bo'lgan yoki tug'm a immunitet deb yuritiladi. 
U tug'Ugandan namoyon bo'ladi. ota-onasidan irsiylanadi. Irsiy 
immunitet deganda odam organizm ini qora mollar vabosi bilan 
kasallanmasligi bilan tushuntirish mumkin. Immun moddalar ona 
organizmidan plasentaga o'tadi. yangi tu g ilg a n bolalar bu m od­
dalarni ona suti orqali oladi. M aiu m k i. yangi tu g ilg a n bolalar ha- 
yotining birinchi oyida qizamiq, poliomiyelit (bolalar paralichi) va 
boshqa infeksion kasalliklar bilan og'rim aydi.
Odamlarda ular infeksion kasalliklar bilan og'riganidan keyin 
immunitetlar hosil b o iish i mumkin. bu esa 
orttirilgan immunitet
hisoblanadi. Odam sog’ayganidan keyin uning qonida u og'rigan 
kasallik qo'zg'atuvchisiga qarshi b o ig a n himoyaviy moddalar 
qoladi. Agarda ushbu kasallikni qo'zg'atuvchilari qonga tushsa. u 
ham u ajratadigan zaharlar ham immun tanachalar bilan mos holda 
zararsizlantiriladi va kasallik rivojlanmaydi. Ana shu sababli yosh- 
likda qizamiq, k o 'k yo'tal bilan og'rigan bolalar ushbu kasalliklar 
bilan qayta kasallanmaydi.
Organizmning irsiy yo'l bilan yoki kasallanishi tufayli orttiril­
gan u yoki bu kasallik bilan kasallanmasligi 
tabiiy immunitet
deb 
ataladi. tabiiy immunitet mustahkam b o iib . uzoq yillar davomida 
saqlanib qoladi.
Immunitetni sun'iy y o ’l bilan ham hosil qilish mumkin. Bu- 
ning uchun organizmga holsizlantirilgan yoki o ’ldirilgan u yoki bu 
kasallikni qo'zg'atuvchisi kiritiladi. Shunday yo'l bilan holsizlan-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tirilgan kasallik qo'zg'atuvchining zahari ularga qarshi o 'ziga xos 
him oyaviy m oddalar ishlab chiqaradi (antitoksinlar). Sun’iy immu- 
nitetga rnisol bo ‘lib ogohlantiruvchi em lashlar hisoblanadi.
Tibbiyot am aliyotida passiv im m unizatsiva keng qo'llaniladi. 
Bu paytda kasallangan odamga kasaldan tuzalgan odamni yoki hay- 
vonning qonini zardobi kiritiladi. Bunday zardoblarda kasallikni 
qo'zg'atuvchisiga qarshi tayyor im m untanalar bo'ladi. Qizamiq bi­
lan og'rigan bolalarga, qizamiqdan tuzalgan odam lar qonidan surti- 
ladi yoki sepiladi. Bu qonda qizamiqning q o 'z g ’atuvchisiga qarshi 
antitanalar saqlanadi. Xuddi shunday rolni difteriyani q o 'zg 'atu v ­
chisiga qarshi tayyor immunli moddalarni saqlovchi difteriyaga 
qarshi zardob ham o'ynaydi. Bunday zardobni terisi ostiga difte- 
riya mikroblari ilgaridan sepilgan otlarning qonidan tayyorlana- 
di, otning qonida difteriyaning qo'zg'atuvchisiga qarshi immunli, 
tanalar ishlab chiqiladi va uni ot qoni zardobi bilan difteriya bilan 
og 'rigan odam yoki bu kasallikning oldini olish maqsadida kiritila­
di. Ogohlantiruvchi emlashlar yoki davolovchi zardoblam i kiritish 
yo 'li bilan orttiriladigan immunitet 
sun ’iy
deb yuritiladi. Bu shakl- 
dagi im munitet tabiiy immunitetga nisbatan ancha chidamsiz.
M a'lum ki, kasallikni davolashdan k o 'ra uning oldini olish oson- 
roq. Aynan shu sababli chechak, difteriya, ko'lc yo 'tal va boshqa 
infeksion kasalliklar bilan kasallanishni pasayishida kasallikdan 
saqlovchi emlashlarning roli ju da katta.
Immunitet beqaror bo'lishi mumkin, bu paytda organizm immu- 
nologik xususiyatlarini vo'qotadi va shunday paytlarda unga u yoki 
bu kasallikni qo'zg'atuvchilari tushganida u yana kasal bo'lishi 
mumkin. Shu sababli ayrim infeksion kasalliklarga qarshi emlash 
tadbirlari (chechak. poliomiyelit)ni maMum muddatlardan keyin 
takrorlanadi.