qadordir. Uning mohiyati quyidagidan iborat. Em alga kimyoviy
ta ’sir ko'rsatilganida ularning dem ineralazatsivasi - ovqatlaming
qoldiqlarini parchalanishi natijasida hosil bo'lgan kislotalar ta ’siri-
da emalning mineral tuzlarini erishi yuz beradi.
Tish to ’qimalarining deminaralizatsiyasi emal ostida joylashgan
dentinda ham yuz beradi.
Uglevodlarning achishidan yuzaga keluvchi asosiy mahsulot -
sut kislotasi emalga juda katta salbiy ta ’sir ko'rsatadi. Keyinchalik
esa to 'g Lridan to 'g 'ri m ikroblam ing
deminerallashgan emalga va
dentinga ta ’siri yuz beradi. natijada tishning organik moddalarining
parchalanishi kuzatiladi.
Tashqi (ekzogen) omillar ham kariyes jarayoniga o 'z ta ’sirini
ko'rsatadi. Bular qatoriga vitaminlaming (asosan, В guruhi va D) ye-
tishmasligi, kalsiy, fosfor va ftorlarni ovqat va suv tarkibida taqchil
bo'lishi, ultrabinafsha nurlarining yetishmasligi yoki boTmasliklari
kiradi. В ularning hammasi organizmda minerallar va oqsillar al
mashinuvining buzilishiga olib keladi, bu esa, o 'z navbatida, emallar
va dentinning oziqlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Kislotalar ta ’siri ostida emaldagi mineral moddalarning erishi
yuz beradi, emalning jarohatlangan qismida mikroorganizm larning
faoliyati uchun juda qulay sharoit yaratiladi. K islota hosil qiluvchi
mikroorganizm lardan tishning moddali toshmalari yuzaga keladi.
Bu yerda ko'pchilik holatlarda kariyesning rivojlanish jarayoni
boshlanadi, k o 'z bilan k o'rsa bo'ladigan oq dog' yuzaga keladi. Ja
rohatlangan joy da mineral m oddalarning kamayishi kuzatiladi.
B o'shliqlar hosil bo'lishining oldini olish uchun ko'proq oziqlar
bilan
yetarii miqdorda kalsiy, fosfor va ftor tushishini ta ’minlash
uchun oziqlanish ratsionini m uvozanatlashtirish zarur.
Hozirgi davrda kariyesning ftorli profilaktikasi keng qo'llanil-
moqda. Bu ichimlik suvini, ftorlashtirish va natriy ftor eritmasi bi
lan mahalliy sug’orish, namlash, maxsus ftor saqlovchi tish talqon-
lari - kukun, pastalari, eleksirlar va, nihoyat, ftorli tabletkalardan
foydalanish juda foydalidir.
M aktablarda bolalarning tishlarini saqlash maqsadida o g 'iz
b o'shlig'ini davolashga qaratilgan chora-tadbirlar o'tkaziladi:
www.ziyouz.com kutubxonasi
z a ra r la n g a n t is h la r olib tash lan a d i yoki plom balanacli v a sh u y o 'l
bilan q o lg an tish la rn in g . ay n iq sa. d o im iy tis h la rn in g buzilish la ri-
n ing oldi olinadi.
T ish larn in g salo m atlig in i t a 'm i n l a s h . avvalo, har bir o ziq la n ish -
d a n k e y in tishla r o ra s id a q o lg a n o v q a tla r z a rra c h a la r id a n to z a la s h
m a q s a d i d a u n c h a issiq boM m agan q a y n a g a n suv
bilan c h a y q a sh n i
q a t ’iv k u n tartib ig a kiritish zarur.
H a r kuni k e c h q u ru n u y q u d a n o ldin b arch a o v q a tla r q o ldiqlarini
ch iq a rib ta sh la s h u ch u n tish talqoni va tish c h o 'tk a s i bilan to z a la s h
zarur.
B o la la rg a j u d a issiq va sov u q suv. o vqatlarni b e rm a s lik k e r a k
h a m d a u larg a y o n g 'o q yoki b o sh q a qattiq m o d d a la rn i tish bilan
s in d irish ig a ru x sa t b e rm a s lik lozim.
Y uqorigi k esu v c h i tishla r bilan pastki k esu v c h i tishlarni tutatishi
tish la s h d e b ataladi. T ish lash t o ' g ' r i b aja rilg a n id a y u q o rig i k e s u
vchi tis h la r pastki tish la rd an oidingi h o la td a turadi. Q a vsiki. ular
nin g k e s u v c h ilik ta 'sirini oshiradi.
M e x a n ik j i h a t d a n m a v d a la n g a n o v q a tla r o g 'i z b o 's h l i g 'i d a
s o 'l a k bilan aralashadi. O g 'i z b o ’s h l i g ’iga uch j u f t katta s o 'l a k
b ez la rin in g v o 'lla ri ochiladi: q u lo q o id i. pastki j a g ' osti va tilosti
bezlari. K a tta s o 'l a k b e z la rid a n
tashqari m ay d a, shilliq s o 'l a k b e z
lari h a m m a vjud, ular b utun o g 'i z b o 's h l i g 'i va til shilliq p a rd a s id a
j o y l a s h g a n .
B o la la r t u g 'i lg a n i d a n b o sh lab u la rn in g s o ’lak bezlari faoliyat
k o i 's a t a b o sh la y d i, lekin h ay o tin in g birinchi o y la rid a s o ’lak k am
ajraladi. Sut tishlari chiqishi bilan s o 'l a k ajralishi s h u n c h a lik orta-
diki. hattoki bola uni vutib u l g u ra o lm a y d i, n atijada u n in g o g 'i z d a n
chiq ib turishi kuzatiladi.
SoMakda m u r a k k a b u g le v o d la rn i m a l to z a g a c h a p a rc h a lo v c h i
ptialin ferm enti
v a d is axaridla rni g lu k o z a g a c h a
p a r ch alo v ch i
mal-
taza fermentlari
saqlanadi. S o 'l a k oqsili
musin -
uni y o p ish q o q
q ila d i.
M u s i n tufay li s o 'l a k bilan yaxshi t o 'y i n g a n o v q a tla r vengil yu-
tiladi. S o 'l a k n i n g ta rk ib id a tabiati jih a t id a n oqsil b o 'l g a n lizosim -
m o d d a s i b o 'l i b u z a rarsiz la n tirish - bak trisid lik x u su s iv a tig a ega.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Shular sabab b o ’lsa kerak o g 'iz b o 'sh lig 'i shilliq pardasidagi ja-
rohatlar. yaralar, tana yuzasidagilarga qaraganda ancha tez tuzaladi.
Bolalarning yoshi ulg'ayishi bilan ularda ajralayotgan s o ia k -
ning miqdori ham orta boradi: bolalarning 9 dan 12
oylikkacha va
9 dan 1 i yoshgacha bo'lgan bolalarda so'lak ajralishining ancha
aniq o'zgarishi kuzatiladi. Bolalar bir kecha-kunduzla o'rtacha
800 sm3 so'lak ajratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
