Fiziologiyasi va gigiyenasi

3. 3. M arkaziy asab tizim idagi torm ozlanishlar
Markaziy asab tizim ida faqatgina q o 'zg 'alish jarayonlari kuza- 
tilmay, balki uning barcha qismlarini faoliyatida m uhim rol o'ynov- 
chi torm ozlanish jaray oni ham kuzatiladi.
Markaziy asab tizim ida torm ozlanish hodisalari kuzatilishi- 
ni dastlab I. M. Sechenov ochgan. Baqaning bosh miyasi ko 'rish 
do'ngchalari to 'g 'risid a n kesilib katta yarimsharlari olib tashlandi. 
So'ngra uning keyingi oyoqlarini kislotaning kuchsiz eritmasiga 
solib oyoqni tortib olish refleksini hosil bo'lish vaqtini aniqladi. 
Agarda ko'rish do'ngchalari kesilgan joyga osh tuzining kristalla- 
ridan qo'yib. oyoqni tortib olish reaksiyasining hosil bo'lish vaqti 
o'rganilganida uning ikki m artaga ortishi aniqlandi.
Bunday hodisaning amalga oshishini I. M. Sechenov ko'rish 
do'ngchalari joylashgan joydagi nerv markazlari oyoqni tortib 
olish refleksiga tormozlovchi ta ’sir ko'rsatadi deb tushuntirdi.
Keyinchalik torm ozlanish markaziy asab tizim ining barcha 
qismlari uchun xos xususiyat ekanligi tajribalar asosida ko'rsatil- 
di. Tormozlanish liar qanday reflektor aktni bajarilishida ishtirok 
etadi. Q o'zg 'alish va torm ozlanish tashqi ko'rinishdan qarama-qar- 
shi jarayonlar hisoblanadi. Bu jarayonlarning o'zaro aloqasi odam 
tanasidagi a'zolarning faoliyatini kelishilgan holda ishlashi, asab 
tizimi faoliyatini bir marom da bajarilishini ta'm inlaydi.
Odatda, birlamchi sinapsoldi va sinapsorti torm ozlanishlari farq­
lanadi. Sinapsoldi torm ozlanishlar afferent aksonlarining sinapsol­
di shoxlanish joyida rivojlanadi, natijada sinapslarga impulslami 
o'tkazilishi to'xtatiladi va javob reaksiyasining tormozlanishi yu­
zaga keladi.
Sinapsorti torm ozlanishda. torm ozlovchi sinapslarga kelgan im ­
pulslar sinapsorti membranasining giperpolarizatsiyasini chaqiradi. 
Bu paytda m embrana potensialining ko'lam i ortadi va sinapsorti 
potensialining tormozlanishi yuzaga keladi. natijada torm ozlanish 
boshlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ikkilamchi torm ozlanishlar maxsus tormozlovchi tuzilm alarning 
ishtirokisiz bajariladi va q o ‘zg'atuvchilarning katta kuchi ta'siri os­
tida q o'zg'atuvchi sinapslarda rivojlanadi.