Fiziologiyasi va gigiyenasi



Download 8,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/252
Sana29.04.2022
Hajmi8,61 Mb.
#594382
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   252
Bog'liq
Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi (Z.Rajamurodov va b.)-857

0 ‘rta miya. 
O 'rta miya, katta miya oyog'idan va to 'rt do'ng- 
liklardan iborat. O 'rta miyaning b o 'sh lig 'i torgina kanai-m iya suv
www.ziyouz.com kutubxonasi


o'tkazuvchisi (vodoprovod)dan iborat b o ’lib, pastdan to ‘rtinchi 
va yuqoridan uchinchi qorinchalar bilan tutashgan b o ‘ladi. M iya 
suv o'tkazuvchisining devorlarida III va IV - bosh miya nervlari 
k o ‘zni harakatga keltiruvchi va chig’irli nervlarni yadrosi joylash­
gan bo'ladi.
O 'rta miya orqali katta yarim sharlar p o 'stlo g ’i va miyachaga 
boradigan yuqoriga ko'tariluvchi. uzunchoq va orqa m iyaga nerv 
im pulslarini olib boruvchi, tushuvchi nervlarning barchasi o ’tadi.
O ita miyada to ’rt do'nglik yadrolari, ko'zni harakatlantiruv- 
chi va chigirli, nervlarning yadrolari, qizil yadro va qora substan- 
siya shaklidagi kulrang moddaning jam lam asi joylashgan. To'rt 
do'nglikning oldingi bo'rtigi, birlamchi ko 'rish markazi hisoblansa 
keyingi bo'rtigi esa birlamchi eshitish markazi hisoblanadi. Ular­
ning ishtirokida v o ru g iik va tovushlarga cham alash reflekslari ba­
jariladi: ko'zning. boshning harakati, hayvonlarda quloqning dik- 
kayishi va hokazo. Qora substansiya, yutish va chaynash, q o i bar- 
moqlarining nozik harakatlari singari murakkab koordinatsiyalov- 
chi aktlar bilan b o g iiq . Qizil yadro esa to 'g 'rid a n to 'g 'r i muskullar 
tonusini boshqarilishi bilan b o g iiq .
R etikular formatsiya. 
Orqa miyaning y uqorigi uchidan boshlab 
ko'rish burtakchalari va gipotalamus bilan birgalikda bir-biri bilan 
qalin tolalar o'rim i, turli tom onlarga yo'nalgan miyaning butun ta- 
nasi bo'ylab turli tip va shakldagi neyronlardan iborat hosilalar jo y ­
lashgan. M ikroskop ostida bularning hammasi to 'r shaklida ko'ri- 
nadi, shu sababdan bu hosilalarning hammasi turli yoki retikular 
formatsiya degan nom oigan. Hozirda odam lar miyasi tanasining 
retikular formatsiyasida 48 dan ortiq alohida-alohida yadrolar va 
hujayralar guruhi aniqlanib, bajaradigan vazifalari qayd qilingan. 
Retikular formatsiyaning tuzilmalari q o 'z g ’atilganida hech qanaqa 
ko'rinarli reaksiya kuzatilmaydi, faqat markaziy asab tizimining 
turli qismlaridagi qo'zg'aluvchanlik almashinadi.
Retikular formatsiya orqali yuqoriga ko'tariluvchi m arkaz­
ga intiluvchi ham pastga tushuvchi markazdan qochuvchi y o ila r
o'tadi. Ana shu joyda markaziy asab tizimining barcha qismlarini
www.ziyouz.com kutubxonasi


qo'zg'aluvchanligi boshqariladi va ularning o'zaro aloqasi ta 'm in ­
lanadi.
Retikular formatsivaning turli qismlarini jarohatlash yoki mikro- 
elektrodlar yordamida qo'zg 'atish d a va undan ehiqib ketayotgan 
nerv y o ‘Ilarini kesish hisobiga retikular formatsiya pastga tushuv- 
chi retikulo-spinal yo'llar bilan orqa miyaning harakat reaksivala- 
riga yengillashtiruvchi yoki tormozlovchi ta'sir ko'rsatishi mumkin 
ekanligini ko'rsatish imkoniyati tu g 'ild i. Uning faollashtiruvchi 
va tormozlovchi samarasi qo'zg'atuvchilarning jadalligi va davo- 
miyligiga bog'liq. Dastlab I. M. Sechenov (1862) baqaning ko'rish 
burtaklarini ta'sirlash bilan. so'ngra Megun (1946, 1950) miya ta- 
nasining retikular formatsivasining turli qismlarini q o 'zg 'atish hi­
sobiga ko'plab orqa miya reflekslarini tormozlanishini ko'rsatdi- 
lar. Retikular formatsivaning faollashtiruvchi ta'siri orqa miyaning 
yoyuvchi reflekslarini tezlashishi va skelet muskullarining qisqari­
shi bilan namoyon bo'ladi.
Retikular formatsiya yuqoriga ko'tariluvchi yo'llar bilan katta 
yarim sharlar po'stlog'iga. faollashtiruvchi ta'sir ko'rsatib. uning 
doimiy hushyorligini ta'm inlaydi. Juda ko'plab tadqiqot ishlari bi­
lan miya tanasidagi retikular neyronlarning aksonlari. katta yarim ­
sharlar p o ’stlog'iga vetib boradi, bundan tashqari, bu tolalarning 
ko'pchiligi p o 'stlo q q a b o rish y o 'lid a -ta la m u sd a uziladi, ko'pchili- 
gi yuqoriga ko'tariluvchi retikular faollashtiruvchi tizim hosil qilib 
to 'g 'ri po'stloqqa boradi. O 'z navbatida, miya tanasining retiku­
lar formatsiyasi katta yarim sharlar po'stlog'idan keluvchi tolalarni 
oladi va undan keluvchi impulslar retikular formatsiya faoliyatini 
boshqaradi.
Agar havvon uxlavotgan yoki tinch holatda bo'lsa, retikular for­
matsiya elektr toki bilan qo'zg 'atilsa. unda faollashuv yuz beradi 
va u uyg’onadi. Bu paytda elektroensefalogrammada past amplitu- 
dali tez-tez takrorlanuvchi ritmlar qayd qilinadi (chastotasi 13 Hz 
va yuqori). Agarda yuqoriga ko'tariluvchi retikular yo 'llar shikast­
lansa, faol yoki tinchlik holatidagi hayvonlarda elektrofaollikning 
pasayishi kuzatiladi. hayvonlar esa chuqur uyquga ketadi. Bunday
www.ziyouz.com kutubxonasi


hayvonning elektroensefalogrammasida chastotasi 4 Hz dan past 
bo'lgan ritm lar yuzaga keladi.
Retikular form atsiya adrenalin va atsetilxolin kabi fiziologik 
faol moddalarga yuqori sezuvchanlikka ega.

Download 8,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   252




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish