Fiziologiyasi va gigiyenasi

Erkaklik jinsiy hujayralari. 
Erkaklik jinsiy hujayralari - sper- 
m atazoidlar yoki jonzotlar erkaklik jinsiy bezlar - tuxumchalar 
yoki urug'donlarda katta miqdorda hosil bo'ladi. Tuxumchalar tos 
suyagidan tashqarida teri-muskul xaltachasida. qorin devorining 
oldingi qismi foizi hisoblanuvchi moshonkada yotadi. U rug'don- 
la rju ft jinsiy bezlar bo'lib, ular erkaklik jinsiy hujayralari - sper- 
matazoidlam i ishiab chiqaradi. Bundan tashqari, erkaklik jinsiy 
a'zolarining o ;sishini va ikkilamchi jinsiy belgilarini stimullovchi 
testosteron jinsiy gormonini ham ishiab chiqaradi.
Voyaga yetgan odam larda urug'donlarning massasi 20-30 g, 
8-10 yasharlik bolalarda 0,8 g. 15 yoshli bolalarda - 7 g ni tashkil 
etadi.
U rug’don (tuxumcha) tashqi tomondan fibrozli po'stloq bi­
lan qoplangan,va’ni uning ichki vuzasidan keyingi qismi bo'ylab 
unga ajratib turuvchi biriktiruvchi to 'qim a tutashadi. Ana shu tu- 
tashm adan yupqa biriktiruvchi bo'lm achalar tarmoqlanadi va ular 
bezni 200-220 ta bo'lakchalarga bo'ladi. Bu bo'lakchalarda urug* 
kanalchalari va oraliq biriktiruvchi to'qim alar farqlanadi.
Tuxumning keyingi qismiga urug'don ortig'i tutashgan b o'lib 
undan uzunligi 45-50 mm keladigan urug' chiqaruvchi yo'l (oqim) 
chiqadi. U rug'don ortig'ining bosh qismiga tuxumdan 10-12 ta 
ingichka olib ketuvchi kanalchalar chiqadi. Bu kanalchalar orqali 
urug'dondan urug' chiqariladi.
Tuxumning urug' kanalchalarida jinsiy jihatdan yetilganidan ke­
yin spermatozoidlarning hosil bo'lishi kuzatiladi (spermatogenez). 
Organizmning jinsiy faolligi davri davomida urug'don tinimsiz 
ravishda spermatozoidlarni ishiab chiqaradi. Lekin ular, tashqi 
muhitga vaqti-vaqti bilan chiqariladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yetilgan spermatozoidlar boshchasi. o 'rta qismi va dumdan 
iborat bo'ladi, dumining qisqarilishi natijasida, spermatazoidlar- 
ning harakati ta'm inlanadi. Spermalarning harakati an ish tezligi
2-3 mm/min. Spermatazoidlarning to 'lig 'ich a yetilishi va jam lani- 
shi urug'don ortig 'i va urug'don pufakchalarida yuz beradi.
0 ‘simirlarning organizmi yetilish davridan boshlab kanalcha 
chi gal 1 iklarida bir kecha-kunduzda millionlab spermatazoidlar ho­
sil bo'ladi. Bir marta tashqariga chiqarilayotgan spermada 500 mln 
va undan k o'p spermatazoidlar chiqariladi. Yetilgan spermatazoid­
lar erkaklar organizmida bir oyga yaqin yashaydi. so ‘ngra qariydi 
va parchalanadi.
Jinsiy q o 'zg 'alish paytida urug'don ortig'ida yig'ilgan sper­
matazoidlar, urug'don ortig'i sekreti bilan urug‘ chiqaruvchi y o i
orqali urug'don pufakchalari tom on harakatlanadi. U rug'don or- 
tig'ining sekreti muhitni suyultiradi. bu bilan spermatazoidlarning 
tez harakatlanishini ta'm inlash bilan birga spermatazoidlarni faqat­
gina urug'don pufakchalaridagina emas, balki tashqariga chiqaril- 
ganidan keyin ham oziqlantiradi.
Jinsiy q o 'zg 'alish bilan bir vaqtda chiqishida siydik pufagidan 
siydik chiqaruvchi kanalning har ikki tom onidan ushlab turuvchi 
pufaksimon bezlar sekret ham ishlab chiqaradi. Bezning sekreti 
spermatazodlarning harakatchanligini faollashtiradi.
Kuchli jinsiy q o 'zg 'alish vaqtida siydik chiqarish kanalining 
keyingi qismiga avval pufakchasimon bezining sekreti ajratiladi, 
so'ngra spermatazoidlar va, nihoyat, urug'don pufaklarining ajrali­
shi yuz beradi. Prostata bezining sekreti va urug'don pufakchalari- 
ning spermatazoidlarning qo'shilishi natijasida sperma hosil b o 'la­
di. Har bir jinsiy akt paytida 1-6 ml gacha sperma ajraladi. Sperma 
siydik tanosil kanalining jinsiy a ’zoning bosh qismiga ochiladigan 
tashqi teshigi orqali chiqadi.
Jinsiy a ’zoning terisi uning boshini asosida olat chetlarini ho­
sil qiladi. Uning ichki tomonidan turli o'lcham lardagi vog' bezlari 
joylashgan bo'ladi, ularning sekreti esa, o 'z navbatida, oqimtir 
moyning hosil bo'lishida ishtirok etadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---