Физиология. Вазифалари ва усуллари. Тиббиётдаги аҳамияти. ҚИСҚача тарихи. ҚЎЗҒалувчан тўҚималар физиологияси

Кўрув анализатори
Кўрув анализатори ёки кўрув сенсор тизими сезги аъзоларининг энг муҳимидир. Барча рецепротлардан мияга борадиган ахборотнинг 90% дан кўпи кўрув анализаторига тааллуқли. Кўриш тасвирнинг тўр пардага тушиши ва фоторецепторлар қўзғалишидан бошланиб, кўрув анализаторининг мия пўстлоғида локализацияланган юксак бўлимлари томонидан кўрув майдонида у ёки бу кўринадиган образ мавжудлиги тўғрисида қарор қабул қилиниши билан тугалланадиган кўп звеноли жараёндир.
Кўрув анализатори ёруғлик таъсирини қабул қилувчи ва тахлил қилувчи нерв, рецептор, оптик ва ҳимоявий структуралар мажмуасидир. Физик маънода ёруғлик – бу тўлқин узунлиги турлича бўлган электромагнит нурланишдир. Объектларни кўриш кобилияти уларнинг юзасидан ёруғлик акс эттирилиши билан боғлиқ. Предметларнинг рангини спектрнинг қайси қисми ютилиши ёки акс эттирилиши аниқлайди.
Кўрув анализатори четки қисмини ташкил этган кўз шарсимон бўлиб, ташқаридан унинг оқсилли, шохсимон, камалак (рангли) пардалари ва шиллиқ парда (коньюктива) си кўриниб туради. Кўз олмасини ташқаридан фиброз парда ўраган бўлиб, унинг олдинги тиниқ қисми сферик юзага эга ва шох парда дейилади. Фиброз парданинг қолган қисмини оқсилли парда ташкил этган.
Шох парданинг эпителий ва эндотелийси орқали натрий, калий, хлор ионлари яхши сўрилади ва бу ионларни шох парда кўз ёши суюқлиги ва кўз олдинги камерасининг суюқлигига чиқаради. Шох парда гидрофиллик қобилиятига эга бўлганлиги сабабли конъюгатива халтасига томизилган дорилар учун юксак ўтказувчандир.
Кўзнинг ўртанчи томирли пардаси кўзни озиқлантириб туради ва қон томирларга бой. У уч қисмдан иборат: томирли парданинг хусусий қисми, киприкли тана ва камалак парда. Оқсилли парда киприкли тана билан киприкли мускул орқали боғланган. Киприкли мускул кўз аккомодациясида иштирок этади. Киприкли тана қон томирлари билан биргаликда кўз суюқлигини ҳосил қилиб туради.
Камалак пардада кўзнинг рангини аниқлаб турувчи пигментли ҳужайралар мавжуд, унинг ўртасида кўзга кирадиган ёруғлик нурлари учун диофрагма ролини бажарувчи тешик – кўз қорачиғи жойлашган. Камалак пардада икки мускул бор: қорачиқни торайтирувчи халқасимон мускул ва қорачиқни кенгайтирувчи толалари радиус бўйлаб жойлашган мускул. Камалак парда мускуллари муҳитнинг еритилганлик даражасига қараб қорачиқ диаметрини ўзгартириб туради.
Кўз олмасининг учинчи ички пардасини юксак такомиллашган нерв унсурларининг 10 қаватидан иборат тўр парда ташкил этган.
Кўз олмасининг бўшлигида унинг негизини ташкил этган гавҳар, шишасимон тана ва кўз суюқлиги бор. Шоҳ парданинг орқа юзаси билан камалак парда олдинги юзаси орасидаги каваксимон бўшлик кўзнинг олдинги камераси дейилади ва унда тиниқ кўз суюқлиги бор. Камалак парданинг орқа юзаси билан кўз гавхари ва киприксимон тана орасида кўзнинг орқа камераси жойлашган. Иккала камера ўзаро қорачиқ орқали туташади ва улардаги суюқлик қон томирларга эга бўлмаган тиниқ тўқималар (шоҳ парда, гавхар ва шишасимон тана) ни озиқлантириб туради.
Кўз гавҳари эластиклик хусусиятига эга бўлган, тиниқ, иккала томони кабарик линза шаклига эга. У Цинни боғламаси ёрдамида муаллақ ҳолатда туради.
Шишасимон тана коллоид эритмадаги коллагенлардан ташкил топган тиниқ шарсимон гель бўлиб унда нервлар ҳам, қон томирлар ҳам йўқ.