Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Ишни бажариш тартиби

1. 
   Шкифнинг диаметри ўлчанади ва унинг радиуси ҳисобланади.
   
2. 
   Ипни шкифга ўраб, юк қўйилган майдонча ҳ₁ баландликка (150см) кўтарилади.
   
3. 
   Майдончага м юк қўйган холда ҳаракатга келтирилади ва тушиш вақти аниқанади.
   

№	м (кг)	р (м)	Т (с)	ҳ1 (м)	ҳ2 (м)	Ж (кг·м^2)	(кг·м^2)	(%)
1.
2.
3.
Ўрт.

4. 
   Юк тагликка урилиб қайтгандан сўнг, қайтиб чиқиш ҳ₂ баландлиги аниқланади ва олинган маълумотлар жадвалга ёзилиб борилади.
   
5. 
   м юкча бошқа баландликка кўтарилиб (170-180 см) яна тажриба такрорланади.
   
6. 
   Майдончага м₂ қўйилган холда тажриба иккала баландлик учун ҳам қайтарилади, ҳар бир хол учун олинган натижалар жадвалга ёзилиб, (9) формула бўйича системанинг инертсия моменти ҳисобланади.
   
7. 
   Ўлчашнинг абсолют хатолиги аниқланади.
   
8. 
   Олинган маълумотлар қуйидаги жадвалга киритилади.
   

Синов саволлари

1. 
   Инертсия моменти ва куч моменти ҳақида тушунча беринг.
   
2. 
   Айланаётган қаттиқ жисм учун динамиканинг асосий қонунини тушунтиринг.
   
3. 
   Енергиянинг баланс формуласи.
   
4. 
   Айланаётган қаттиқ жисмнинг кинетик энергияси.
   
5. 
   Ҳисоблаш формуласини чиқариш.
   

СИРТ ТАРАНГЛИК КОЕФФИТСИЕНТИНИ ТОМЧИ УСУЛИ БИЛАН АНИҚЛАШ


Ишдан мақсад: Суюқликнинг сирт таранглик коеффитсиентини турли хил усуллар билан лаборатория шароитида аниқлаб, суюқликнинг тузилиши, унинг сиртида содир бўлувчи ҳодисалар ҳақидаги билимларни мустахкамлаш.


Керакли асбоблар: Жумракли бюретка (2 дона), стаканча (2 дона), текшириладиган суюқлик (гилитсерин) ва сув.
Назарий қисм
Суюқликларнинг тузилиши шуни кўрсатадики, молекулалар орасидаги ўртача масофа 3

10^-10-810^-10 м орасида бўлиб, уларнинг молекуляр таъсир радиуси ~10^-10 м га тенг. Суюқлик ичидаги молекула ҳамма томондан бошқа молекулалар билан ўралган бўлиб чекли вақт оралиғини олиб қаралганда, йўналишлар бўйлаб деярли бир хил таъсирга учрайди. Суюқлик сиртидаги молекулаларга эса ўзидан чуқурроқда ва ён томонларида жойлашган молекулаларгина таъсир қилади. Шунинг учун бундай молекулаларда ичкарига нормал йўналган куч таъсир қилиб туради. Бундан кўринадики, суюқликнинг тахминан 10^-9 м қалинликдаги сирт қатлами алоҳида холатда турар экан. Молекулалар бу қатламда қаттиқ жисмдагига ўхшаб маълум тартиб билан жойлашган бўлиб, худди шу қатламда сирт таранглиги вужудга келади. Сирт таранглик кучи ҳамма вақт суюқлик юзасига уринма бўлган текисликда ётади ва унинг эркин юзасини чегараловчи чизиққа тик йўналган бўлиб, суюқлик юзасини қисқартиришга мажбур этади. Суюқлик сиртини чегараловчи чизиқнинг узунлик бирлигига таъсир этувчи куч сирт таранглик коеффитсиенти дейилади. Агар сирт таранглик кучини (Ф) ва суюклиқ юзасини чегараловчи чизиқнинг узунлигини билсак, сирт таранглик коеффитсиенти
(1)
формула билан ифодаланади. (1) билан чегараланган сиртни молекулалар орасидаги боғланиш энергияси таранг холда сақлаб туради. Бу сиртнинг юза бирлигига мос келган энергия сон жиҳатдан сирт таранглик коеффитсиентига тенгдир. Турли суюклиқларнинг тузилиши бир–биридан фарқли эканлигидан уларнинг сирт таранглик коеффитсиентлари хам турлича бўлади. Сирт таранглик суюқлик ва унинг тўйинган буғнинг зичликлари айирмасининг тўртинчи даражасига пропортсионал эканлиги аниқланган, яъни:
(2)
бу ерда c–пропортсионаллик коеффитсиенти. Турли суюкликларнинг сирт таранглиги температура ортганда қуйидаги қонун буйича камаяди:
(3)
бу ерда В– суюқликнинг молекуляр ҳажми. Т_кр– критик температура, к–доимий катталик бўлиб белгиланади.