Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Ишни бажариш тартиби

1. 
   Ҳар –хил балндликдан жисмни тушуриб а ва б масофалар ўлчаб олиниб жадвалга ёзилади.
   
2. 
   Натижалар асосида сирпаниш ишқаланиш коеффитсиенти (8) ифода орқали аниқланади.
   
3. 
   Сирпаниш ишқаланиш коеффитсиенти ўлчашдаги абсолют ва нисбий хатоликлар топилади.
   
4. 
   Сирпаниш ишқаланиш коеффитсиенти икки хил сиртлар учун аниқланг.
   

1. Метал ва ёғоч учун 2. Метал ва резина учун

№

ҳ

а

б

к

Δк

№

ҳ

а

б

к

Δк

1

1.

2

2.

3

3.

ўрт

ўрт

Синов саволлари

1. 
   Ишқаланиш турлари, ишқаланиш ҳосил бўлиши учун физик сабабларини тушунтиринг.
   
2. 
   Статик ишқаланиш коеффитсиенти нималарга боғлиқ?
   
3. 
   Статик ва кинематик ишқаланиш орасидаги боғланиш.
   
4. 
   Думалаш ишқаланиш кучи формуласи келтиринг .
   
5. 
   Ишчи формулани келтириб чиқаринг.
   

МАХОВИК ҒИЛДИРАГИНИНГ ИНЕРТСИЯ МОМЕНТИНИ АНИҚЛАШ


Ишнинг мақсади: Айланаётган қаттиқ жисмни инертсия моментини тажрибада аниқлаш.
Керакли жиҳозлар: маштаб линейка ўрнатилган қурилма, юклар тўплами, секундомер, штангентсиркул.


Назарий қисм
Агар ўққа осилган жисмга навбатма–навбат М₁, М₂, М₃, М_н моментлар қўйилса, жисм ҳар хил бурчакли тезланишлар олади. Ҳар бир куч моментининг бурчакли тезланишига нисбати берилган жисм учун ўзгармас миқдорга тенг, яъни:
(1)
Бу нисбатлар билан аниқланувчи катталик айланувчи жисмни харктерлайди ва у жисмнинг инертсия момети деб аталади. (1) тенгламани қуйидаги қурилмада текшириб кўриш мумкин (1- расмга қаранг). Горизонтал ўққа вал ўрнатилган бўлиб, у ўққа С₁, С₂ шарикли подшибникка кийгизилган. Массаси м₁ майдонча ипга боғланган бўлиб, у ўққа ўраладиган қилиб тайёрланган. Ипни ўққа ўраб сўнг майдончага юк қўйсак, оғирлик кучи таъсирида жисм ҳаракатга келади.
Агар майдонча қандайдир ҳ₁ баландликка кўтарилган бўлса, бу дастлабки моментда э_нмгҳ₁ потентсиал энергияга эга бўлади. Ҳаракат давомида бу энергия ишқаланиш кучини енгиш учун ва системанинг кинетик энергиясининг ортиши учун сарф бўлади , яъни:


(2)
Ф_ишқ ҳ₁ –ишқаланиш кучини енгиш учун бажарилган иш.
- ҳаракатдаги массанинг тагликка етиб келгандаги
кинетик энергияси, - айланаётган системанинг кинетик энергияси.
Ишқаланиш кучини енгиш учун бажарилган ишни қуйидагича мулоҳаза юритиб топиш мумкин. Умумий ўққа 0 чиғириқ ўрнатилган бўлиб, чиғириқдаги ўққа ўралган ипнинг иккинчи учига П юк боғланган.
Юкнинг оғирлиги чиғириқдаги ипга таъсир қилиб, ипни тортади, бунда маховик текис тезланувчан айланма ҳаракатга келади. Маховикка юкларни қўйиб, ип учидаги юкнинг дастлабки туриш ҳолатини белгилаймиз. Агар юкнинг тик шкала бўйича тушиш баландлиги ва тушиш вақтини билсак, юкниг ҳаракат тезланиши қуйидагича топилади:
(3)
Маховикнинг ўққа ўрнатилган 0 чиғириқнинг радиусини ўлчаб, унинг бурчак тезланишини топиш мумкин
(4)
Куч моменти қуйидагича топилади: Мп·р
Тушувчи жисмнинг оғирлиги пм·г
Текис тезланувчан ҳаракат билан тушганда ипнинг таранглиги п₁м(г-а) топилган чизиқли тезланиш. Демак юкнинг тушиш вақтидаги куч моменти қуйидагича ифодаланади:
М₁п₁·р м (г-а)·р (5)
Қандайдир ҳ₁> ҳ₂ баландликка кўтарилади. Бунда система э_нмгҳ₂ потентсиал энергияга эга бўлади.
Системанинг йўқотган потентсиал энергияси ишқаланиш кучини енгиш учун бажарилган ишга тенг бўлади, яъни:
мгҳ₁- мгҳ₂ = Ф_ишқ (ҳ₁+ҳ₂): Ф_ишқ=мг (6)
Ҳаракат текис тезланувчан бўлгани учун:
; (7)
; (8)
Бўлиб, (6), (7), (8) формулаларни (2) га қўйиб қуйидагини ҳосил қиламиз:
(9)
(9) – формула инертсия моментининг ҳисоблаш формуласи.