Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Назорат саволлари

1. 
   Електр майдони нима уни характерловчи катталиклар ва уларнинг бирликлари.
   
2. 
   Остроградский-Гаусс теоремаси ва Кулон қонунини таърифланг.
   
3. 
   Нўқтавий заряднинг кучланганлиги ва потентсиали.
   
4. 
   Кучланганлик э билан потентсиал (орасидаги муносабат куч-ланганлик чизиқларининг эквипотентсиал сиртларга перпендикуляр эканлигини исботланг.
   
5. 
   град  нинг физик маъноси. Агар потентсиал кордината функтсияси сифатида маълум бўлса Кучланганлик э қандай аниқланади.
   

ТОК МАНБАИНИННГ эЛЕКТР ЮРИТУВЧИ КУЧИ ВА ИЧКИ ҚАРШИЛИГИНИ АНИҚЛАШ

Ишнинг мақсади: Берк занжир учун Ом қонунини ўрганиш ва Кирхгофнинг ИИ қоидасини тажрибада текшириш.
Керакли асбоб ва қурилмалар: Ўзгармас ток манбаи-аккумулятор ёки қуруқ элемент батареяси, волтметр, амперметр, реостат, калит ва уловчи симлар.


Назарий қисм
Електр занжирида ток бўлиши учун, албатта, ташқи кучлар (Кулон кучи бундан истисно) зарядни кучиришда иш бажариши зарур. Ташқи кучларга кимёвий реактсияда моддани мусбат ва манфий ионларга ажратувчи, ярим ўтказгичларда тешиклар ҳосил қилувчи ва шу каби кучлар киради. Содда қилиб, ташқи кучларнинг ҳаммаси электр юритувчи куч деб аталади. Уни қуйидагича ифодалаш мумкин:
(4.1)
Бу ерда -електр юритувчи куч; А-ташқи куч; қ-заряд.
Тўлиқ занжир учун Ом қонуни ташқи (ЕЮК) куч орқали қўйидагича ифодалаш мумкин:
(4.2)

Кўриниб турибдики, бутун занжирдаги ток кучи занжирдаги эЮК нинг шу занжир тўлиқ қаршилигига нисбатига тенг. Ток кучи уч катталикка яъни эЮКга занжирнинг ички ва ташқи қисмларининг қаршиликлари Р ва р га боғлиқ. Агар ток манбаининг ички қаршилиги занжирнинг ташқи қисмининг қаршилидан жуда кичик ( Р р ) бўлса, ички қаршилик ток кучини сезиларли камайтирмайди. У ҳолда ток манбаининг қисқичларидаги кучланиш эЮК га тахминан тенг яъни

(4.3)
Енди занжирнинг қаршилигини қўйидагича ёзиш мумкин:
(4.4)
Одатда ток манбаининг ички қаршилиги жуда кичик бўлади, яъни Р р. Бу ҳолда  нинг У дан фарқи фоизнинг ўндан бир улишидан ошмайди, шунинг учун эЮК ни ўлчаш хатолиги кучланишни улчаш хатолигига тенг. Ток манбаининг ички қаршилигини бевосита улчаш мумкин. Бунинг учун амперметр ва волтметрнинг занжир берк ҳолатдаги кўрсатишлари қайд қилинади. ЭЮКни берк занжир учун Ом қонуни ифодасидан топиш мумкин.

Ифодадаги (4.5)
бу ерда У=ИР-ташқи занжирнинг кучланиши. У ҳолда ток манбаининг ички қаршилигини қўйидагича ёзиш мумкин:
(4.6)
Демак берк занжирга уланган ток манбаининг эЮК ва ички қаршилигини тажрибада аниқланган натижалар асосида ўрганиш ҳамда аниқлаш мумкин экан.