Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Оддий ўлчов асбобларида ўлчаш усулини ўрганиш
Керакли асбоблар: штангенсиркул, микрометр ва ўлчанадиган жисмлар (халқа, параллелопипед).
Ишниниг мақсади: бевосита, билвосита ўлчашдаги абсолют ва нисбий хатоликларни ҳисоблашни, штангенсиркул ва микрометрдан тўғри фойдаланишни ўрганиш.

Штангенсиркул – асосан бир учида оёқчаси (А, Б) бўлган ва энг кичик бўлакчасини аниқлик даражаси бўлган асосий шкала, у бўйлаб ҳаракатлана оладиган В, Д оёқчага эга бўлган C нониусдан ташкил топган. Штангенсиркул ёрдамида жисмларни ўлчашни 0,1 мм-дан, 0,025 мм- гача аниқликда ўлчаш мумкин. Ўлчаниши керак бўлган жисм, Б-Д оёқлар орасига э винт ёрдамида маҳкамланади. А, В оёқчалар эса, ички чизиқли катталиклар (труба диаметрлари) ни ўлчашда қўлланилади. Ҳисоблаш қуйидагича бажарилади:

бу ерда – асосий шкалани энг кичик бўлакчаси қиймати мм ҳисобида.
- асосий шкаладаги бўлакчалар сони.
н - нониусдаги бўлакчаларнинг умумий сони.
к - асосий шкаладаги бўлакчалар билан устма–уст тушган нониус шкаласининг номери.
М

икрометр пўлат скоба (Б) дан иборат бўлиб, унга (Д) трубка бириктирилган. Микрометр винтининг (А) қадами 1мм ёки 0,5 мм бўлади. А винтнинг стерженига C барабан ўрнатилган бўлиб, унинг олдинги учи 50 ёки 25 бўлимга бўлинган бўлади. Микромет ёрдамида 0-25 мм чамасидаги жисм 0,01 мм аниқликда ўлчанади. Микровинтнинг қадамини қийматига қараб, барабан маълум бўлакларга бўлинган шкалага эга. Ҳисоб барабандаги шкалалар орқали қуйидагича ҳисобланади:

бу ерда -шкаладаги энг кичик бўлакчанинг қиймати б=0,5 мм хисобида.
к- асосий шкаладаги бўлакчалар билан устма–уст тушган нониус шкаласининг номери.
- микрометр винтининг (А) қадамлар сони.
н-барабан шкаласининг умумий сони.
Хажмни ўлчаш
а

) ҳалқа шкаладаги пластинкани ҳажмини ҳисоблаш учун қуйидаги ифодадан фойдаланилади:
В= (1)
бу ерда Д- ҳалқани ташқи диаметриc;
д-ҳалқани ички диаметриc;
ҳ-пластинканинг қалинлиги.
1. Д, д ва ҳ катталиклар штангенсиркул ёрдамида 3-5 марта ўлчанади.
2. Натижалар 2-жадвалга ёзиб борилади.
3. Тажрибадан олинган қийматларни (1) формулага қўйиб ҳалқа ҳажмини ҳисоблаймиз.
4. Нисбий хатоликни қуйидаги формула билан ҳисоблаймиз:
(2)
2-жадвал

Н	Д (мм)	Д (мм)	д (мм)	д (мм)	ҳ (мм)	ҳ (мм)
1
2
3
ўқ