Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Ўлчаш усули ва қурилмаси
Г

аз ҳажмининг адиабатик кенгайишидан фойдаланиб, γ ни аниқлаш мумкин.Бунда бизга 12 –20 литрли катта шиша А идиш ва унга бириктирилган Б сувли манометер ҳамда C ва Д жумраклар керак бўлади. (расмда келтирган).
1. Манометрга рангли сув қуйилган. C жумрак ёпиқ ҳолда Д жумракни очиб, А идишга манометрдаги суюқлик устунларининг фарқи 20-25 см бўлганга қадар К насос билан ҳаво дамланади. Сўнгра Д жумрак ёпиб қўйилади. Бунда дамланган ҳавонинг зичланиши натижасида А идишдаги ҳавонинг температураси ва босими п₁=п₀+ҳ_1, ҳажми В₁ тенг бўлади. Натижада босим ортиши натижасида манометрнинг чап тармоғида суюқлик кўтарилади.Бу ерда п₀ –атмосфера босими, ҳ₁-сув манометри билан ўлчанадиган қўшимча босим.
2. Баллондаги ҳаво ҳарорати атрофадагига тенглашгандан кейин,C жумрак очилиб,ҳаво ташқарига чиқарилади ва баллондаги босим атмосфера босимигача камайтирилади. Баллондаги ҳаво ташқарига тез чиқарилгани учун иссиқлик алмашиш кузатилмайди деб, баллондаги ҳаво адиабатик кенгайиб атмосфера босими кучига қарши иш бажаради. Натижада баллондаги ҳарорат камаяди.
3. Агар C жумрак ёпилиб,баллондаги ҳаво ҳарорати атрофадаги ҳароратгач а оширилса, унинг босими п₂=п₀+ҳ₂ эга бўлади, ҳажми эса В₂ бўлади (ҳ₂- қўшимча босим ). 1 ва 3 ҳолатларда ҳаво ҳарорати ўзгармайди, шунинг учун Бойл-Мариотт қонуни қўллаш мумкин:
ёки (7)
1ва 2 ҳолатларда ҳаво адибатик кенгаяди, бунда пуасон қонунини ёзиш ўринли бўлади: ҳаво адиабитик кенгаяди. Бу ўзгариш Пуассон тенгламаси бўйича рўй беради:
ёки (8)
Ифодаларни солиштириб, ни ҳосил қиламиз.Бу ифодани логарифмлаб, γ ни аниқлаймиз.

п₀ , п₀+ҳ₁ ва п₀+ҳ₂ босимлар бир–бирида жуда кам фарқ қилгани учун логарифмларни ўз қийматлари билан алмаштириш мумкин:
(9)