Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Ишни бажриш тартиби

1. 
   Шиша идиш деворларига қўйилган белгилар орасидаги масофа чизғич ёрдамида ўлчанади, суюқлик зичлиги аниқланади.
   
2. 
   (7) ифодадан муайян тажрибага боғлиқ доимий “C” ҳисобланади.
   
3. 
   Суюқлликка тушираладиган шарча радиуси (диаметри) микрометр ёрдамида 0,01мм аниқликда ўлчанади, бу шарча пинсит ёрдамида мумкин қадар силиндр ўқига ва суюқлик сиртига яқин ташланади.
   
4. 
   Сарчанинг суюқликдаги белгилар орасидаги масофани ўтиш вақти секундомер ёрдамида аниқланади.
   
5. 
   Тажриба 5-7 та шарча учун такрорланади.
   
6. 
   (8) ифодадан суюқликнинг ички ишқаланиш коеффитсиенти ҳисобланди.
   
7. 
   Ўлчаш ва ҳисоблаш натижалари жадвалга ёзилади.
   

№	р (м)	т (с)	(м)	 ( )	 ( )	(%)
1.
2.
3.
ўр.қ

8. 
   ифодадан тажрибаги нисбий хатолик аниқланади. Бу ерда - тажриба натижасида аниқланган ўртача қиймат, - ички ишқаланиш коеффитсиенти жадвалдан олинган қиймати.
   

Синов саволлари

1. 
   Архимед қонунини таърифлаб беринг.
   
2. 
   Стокс формуласини ёзинг. Бу формулага кирган катталикларни тушунтиринг.
   
3. 
   Суюқликнинг ичида ҳаракатланаётган жисмга қандай кучлар таъсир қилади?
   
4. 
   Ишни бажариш тартибини гапириб беринг.
   
5. 
   Ишқаланиш коеффитсиенти қандай бирликда ўлчанади?
   

ГАЗЛАРНИНГ СОЛИШТИРМА ИССИҚЛИК СИҒИМЛАРИ НИСБАТИНИ
КЛЕМОН –ДЕЗОРМА УСУЛИ БИЛАН АНИҚЛАШ


Ишнинг мақсади: Газларнинг солиштирма иссиқлик сиғимлари нисбатини тажрибада аниқлаш уни молекуляр кинетик назарияга асосланиб ҳисобланган қиймати билан солиштириш.
Керакли асбоблар: катта шиша идиш, сувли манометр, қўл насоси.

Назарий қисм

Жисмнинг ҳароратини 1К га кўтариш учун кетган иссиқлик миқдорига тенг болган катталик шу жисмнинг иссиқлик миқдори дейилади.
(1)
Модда бирлик массасининг иссиқлик сиғими солиштирма иссиқлик сиғими деб аталади.
(2)
Бир мол модданинг иссиқлик сиғими моляр иссиқлик сиғими дейилади.
(3)
Моддаларнинг яъни газларнинг иссиқлик сиғими уларнинг қиздирилиш вақтидаги шароитига боғлиқ бўлади. Жисмнинг ҳажми ўзгармайдиган шароитда қиздирилса, бажарилган иш дА=0 бўлади, у ҳолда

бу ерда бўлгани учун ўзгармас ҳажмдаги моляр иссиқлик сиғими C_В ёки солиштирма иссиқлик сиғими c_в қуйидаги ифода билан топилади:
(4)
Газ босим ўзгармас шароитда қиздирилганда эса, газга берилган иссиқлик миқдори термодинамиканинг И қонунига кўра аниқланфди, у ҳолда . Бу ифодани дТ га бўлиб, қуйидагини ҳосил қиламиз:

Бир мол газ учун ҳолат тенгламасидан эканлигини аниқлаб, озгармас босимдаги моляр иссиқлик сиғими C_П ёки солиштирма иссиқлик сиғими c_п қуйидаги ифода билан топилади:
(5)
бу ерда и- молекулаларнинг эркинлик даражаси дейилиб, молекулалар ҳолатини аниқлаш учун керак бўлган эркли координаталар сонини кўрсатади. Бир атомли газ учун и=3, икки атомли газ учун и=5, уч ва кўп атомли газ учун и=6 деб олинган.
Ихтиёрий газлар учун озгармас босимдаги солиштирма моляр иссиқлик сиғимининг ўзгармас ҳажмдаги моляр иссиқлик сиғимига нисбати берилган газ учун ўзгармас катталик бўлиб, Пуассон коеффитсиенти ёки адиабата кўрсаткичи деб аталади.
(6)
Адиабатик жараён учун ўринли бўлган тенглама Пуассон тенгламаси дейилиб, у қуйидагича ёзилади: