Физиквий катталикларни ўлчаш ва хатоликларни ҳисоблаш

Ўлчаш усули ва қурилмаси
Ихтиёрий суюқликннг ички ишқаланиш коеффитсентларини аниқлаш учун қуйидаги усулдан фойдаланамиз. Бунинг учун узунлиги 100 см дан кам бўлмаган ва диаметри 3 см силиндрик шиша идиш олиб, унга бирор А суюқлик солинади. Силиндрнинг а ва б сатҳига белгилар қўйилади (1-расм). Шиша идиш ичига м массали ва р радиусли металл шарчанинг ҳаракатини олиб қарайлик. Маълумки, шарча суюқликда вертикал ҳаракатланса, унга бир вақтнинг ўзида учта куч таъсир қилади.
1. Оғирлик кучи: (1)
2. Шарчани юқорига итарувчи Архимед кучи: (2)
3. Суюқликнинг ички ишқаланиш кучи. Бу куч Стокс қонунига кўра суюқлик ичида ҳарактерланаётган жисм ўлчамига р, унинг  тезлигига ва суюқликнинг қовушоқлигига η пропортсионал бўлиб, унинг сон қиймати қуйидагича тенгликдан топилади:
(3)
Бу кучнинг қиймати шарчанинг тезлиги ортиб борган сари орта боради. Шарчанинг ҳаракат йўналишидаги бу кучларнинг тенг таъсир этувчиси Р=Р–(Ф_А+Ф₁) билан мос тушади. Ҳаракат бошида П>Ф+Ф₁ бўлиб, шарча тезланувчан ҳаракат қилади ва шарча ҳаракат тезлиги маълум бир қийматга етганда кучларнинг тенг таъсир этувчиси нолга тенглашади:
П-(Ф_А+Ф)=0 (4)
Шу вақтдан бошлаб шарчанинг тезлиги ўзгармай қолади, у тўғри чизиқли текис ҳаракат қилади. Бундай ҳаракат суюқлик ички ишқаланиш коеффитсентини - η аниқлаш имкониятини беради.
Юқоридаги (1), (2), (3) ифодаларни (4) ифодага қўйиб, айни бир суюқлик учун ички ишқаланиш коеффитсенти (ёки қовушоқлиги) ҳисоблаш формуласини топамиз.


(5)
бу ерда _с-суюқлик зичлиги, ₁- металл шарчанинг зичлиги,  - шарчанинг суюқликда тушиш тезлиги. Бу тезлик ўзгармаётганлигини инобатга олиб, (5)–ифодани қуйидагича ёзиб оламиз:
(6 )
бу ерда (7) нисбат тажриба давомида ўзгармас катталик бўлгани учун, (6) ифодани соддалаштириб ёзиш имконини беради:
(8)