boradi; muvozanat vaqtida to’g’ri va teskari jaryonlarning tezligi tenglashadi. U
holda
=
bo’lib sistema kimyoviy muvozanat holatiga keladi. Demak, kimyoviy
muvozanat harakat to’xtamaydi, chunki bu holat bir-biriga qarama-qarshi
borayotgan ikki jarayon tezliklarini tenglashish holatidir:
=
bo’lsa
2
2
1
I
H
k
;
2
2
2
HI
k
;
2
2
2
2
1
I
H
HI
k
k
;
K
k
k
2
1
:
Bu tenglama [H], [J] va [HJ] reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning
muvozanat konsetarasiyasi (ya`ni H va J nig reaksiyaga kirishmay qolgan
konsentratsiyalari bo’lsa, HJ ning muvozanat haror topganida hosil bo’lgan
konsetrasiyasidir.) quyida ifoda:
2
2
2
I
H
HI
K
qiymati muvozanat konstantasi nomi bilan yuritiladi. Demak, N
2
+ J
2
=
2HJ muvozanat konstantasi; bilan ifodalanib, bu tenglama ayni sistema uchun
massalar ta’siri qonunini aks ettiradi. Agar sistemada aA+bV=sS+dD tenglamasi
bilan tasvirlanadigan muvozanat holati haror topsa, uning konstantasi
tenglamasi bilan ifodalanadi. Bu ifoda massalar ta`siri
qonunining umuiy ko’rinishi
bo’ilb, quyidagicha tariflanadi.
"Kiyoviy muvozanat davomida reaksiya mahsulotlari kosentrasiyalari
ko’paytmasiga nisbati o’zgarmas haroratda doimiy kattalikdir.
K ning qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalarning tabiati va haroratiga
bog’liq, lekin aralashmadagi moddalarning konsenrasiyasi, bosimi, begona
qo’shimchalar ishtirok etish-etmasligiga bog’liq emas. Katalizator faqat
muvozanat holatining qaror topishini tezlashtirish mumkin, lekin reaksiyaning
unumini oshira olmaydi. K ning qiymati qanchalik katta bo’lsa, reaksiya
shunchalik ko’p unum beradi. Shu sabali K ni bilish kimyo va kimyoviy texnalogiya
uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega.
Bir-biridan sirt chegaralari bilan ajralgan moddalar sistemasi geterogen
sistema deb ataladi. Geterogen sistemalarda bo’ladigan reaksiyalarning
muvozanat konstantalarini
ko’rib chiqamiz. Geterogen sistemalardagi kimyoviy
muvozanat uchun massalar ta’siri qonunini tatbiq etishda qo’shimcha kiritishga
to’g’ri keladi: suyuq va qattiq fazalardagi moddalarning gaz fazadagi parsial
bosimlari o’zgarmas qiymatlar muvozanat konstantasi ifodasiga kiritilmaydi.
Geterogen sistemada faqat gazsimon qisimning parsial bosimgina (yoki eritma
konsentratsiyasigina muvozanat konstanta ifodasiga yoziladi.). Misol tariqasida
oh
aktosh (kalsiy karbonat) ning parchalanishni ko’rib chiqamiz. Ohaktosh CaCO
3
berk idishda qizdirilsa:
CaCO
3
= CaO + CO
2
Reaksiya sodir bo’lib, muvozanat haror topadi. Agar bu reaksiya gaz
fazada gomogen reaksiya sifatida sodir bo’lsa edi, uning muvozanat konstantasi
quyidagi tenglama bilan ifodalanar edi.
3
2
Do'stlaringiz bilan baham: