Физикавий ва физик – кимёвий усулларни сифат таҳлилда қўлланиши Кириш Сифат таҳлилда, жумладан фармацевтик таҳлилда, илгариги бобларда баён этилган аналитик реакциялардан ташқари, «Ускунавий усуллар»

Асосий тебранма ва биринчи обертонлар энергияси спектрнинг ИҚ соҳасига тўғри келади, бинобарин улар ИҚ спектрларда кузатилади.
Гармоник ёндошувда (20.7) тенгликдаги x_ij = 0 қабул қилинса тебранма энергия тенгламаси қуйидаги кўринишга келади (20.8):

Бу ёндошувда ҳар бир асосий ўтиш ω_i частотасига молекуланинг барча атомлари мувозанат ҳолати атрофидаги гармоник тебранишлар ν_i частотаси мос келади. Жаъми тармоқланган молекула 3N-6 (чизиқли молекула учун) 3N-5 гармоник тебранишлар дан ташқари турли асосий тебранма частоталар бўлиши мумкин.
Битта кимёвий боғи бўлган қўш атомли молекуланинг биттагина куч доимийси бўлиб, у ҳам (20.6) тенглама асосида ҳисобланади. Бир неча кимёвий боғ ва турли боғлараро бурчаклардан иборат кўп атомли молекуланинг куч доимийлари кўп бўлиб, улар биргаликда молекуланинг куч майдонини белгилайди.
Кўп атомли молекула ёки ионлардаги атомларни мураккаб тебранма ҳаракатлари 3N-6 ёки 3N-5 мустақил гармоник осциляторларга, яъни ҳар бири ўзига хос тебранма частотасига эга бўлганнормал тебранишларга ажралади ва ν_i/c = ω_i (нормал тебраниш частотасига) эга бўлади. Тебранаётган молекуладаги (тебранмас молекула мавжуд эмас) ҳамма атомлар бир вақтнинг ўзида мувозанат ҳолат атрофида шундай тебранадилар-ки молекуланинг тебраниш маркази фазода деярли ўзгармайди.
Танлов қоидасига мувофиқ тебранма ютилиш спектрларида молекуланинг қутблилик қиймати ўзгарадиган тебранишларгина фаол ҳисобланади, соф КР тебранма спектрларда эса молекуланинг қутбланувчанлиги ўзгарадиган (яъни электрон булутини деформациясига сабаб бўладиган) тебранишлар фаол ҳисобланади. Шундай қилиб, тебранма ИҚ ва КР спектрлар бир бирини тўлдиради.
Ҳар бир нормал тебраниш ўзига хос частота ва шаклга эга. Кўп атомли молекуланинг 3N-6 (ёки 3N-5) асосий тебранма частоталарининг барчаси ҳам ИҚ ва КР спектрларда фаол кўринмаслиги мумкин.
Тебраниш шакли айни частотада тебранаётган барча атомлар тебраниш амплитудасига ва ўз навбатда, нормал тебраниш вақтидаги кимёвий боғ узунлиги ва боғлараро бурчакни ўзгаришига боғлиқ. Агар молекуланинг тебраниши натижада кимёвий боғ (ёки боғлар) қисқарса ёки узайса тебранишни бундай шакли валент тебраниш деб аталади. Валент тебранишлар сони молекуладаги кимёвий боғлар сонига тенг бўлади. Агар тебраниш жараёнида атомлар орасидаги бурчаклар ўзгарса тебранишни бундай шакли деформацион тебраниш дейилади. Аммо соф валент ёки соф деформацион тебранишлар фақат чизиқли молекула ёки юқори симметрик (октаэдр, тетраэдр, квадрат ва хоқазо) молекула ва ионларда учрайди. Аксарият кўп атомли молекула ва ионларда аралашвалент – деформацион тебранма шакллар биргаликда намоён бўлиб, валент боғ масофаларини ўзгариши билан бир қаторда улар орасидаги бурчаклар ҳам ўзгаради.
Тебраниш частоталарини амалда ИҚ ва (КР) комбинацион тарқашини спектрлардан ўлчаш мумкин, аммо тебраниш шакли ҳақидаги маълумотлар мураккаб ҳисоблар натижасида олинади.
Тебраниш шаклларига доир бир неча мисоллар келтирамиз. Бу мисолларда мусбат ва манфий ишоралар боғ ёки бурчакни катталашуви ёки кичиклашувини билдиради.
а) Тиоционат иони SCN^- чизиқли тузилишга эга, икки хил CN, CS боғлардан иборат ва тегишлича иккита валент тебранишга частоталарини шартли равишда ν(CN) ва ν(CS) каби белгилаймиз.
20.8 жадвалда ҳисобланган тебраниш шакллари (тебранишдаги боғ узунлигини нисбий ўзгариши) келтирилган. Булар соф валент тебранишлар бўлиб, молекулани чизиқли шаклини ўзгартирмайди.
Жадвал 20.8