Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

OLIY O’QUV YURTLARIDA “ELEКTROMAGNETIZM” KURSINI 
O’TISHDA KEYS METODINING QO’LLANILISHI 
 
D.X.Imamnazarov (SamDU), A.Z.Quvondiqov (SKFU) 
 
Oliy ta’lim tizimida bo’lajak bakalavr ma’lumotli muhandislarni tayyorlashda kompetatsiyaviy 
yondashuvga asoslangan holda o’qitishni amalga oshirish maqsadida keys uslubini qo’llashning 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
10 
amaliy imkoniyatlarini umumiy fizika kursining “Elektromagnetizm” bo’limi misolida qarab 
chiqamiz.
Kompleksli keys-texnologiyaning yadrosi bu vaziyatni yoritib berish va unga mos ravishda 
tuzilgan topshiriqlardan iboratdir. Keysni tuzishda bizlar maxsus kurslar dasturini tahlil qilib unga 
kiruvchi fizika kursining ba’zi mavzularidan olingan bilimlardan foydalanish imkoniyatlari bilan 
tanishib chiqamiz. Bizlar “O’lchashlar nazariyasi” maxsus kursini tanlab oldik, chunki bu kursda 
bo’lajak bakalavrlarda o’lchashlar nazariyasi haqida bilimlar shakllaniladi, o’lchashlar va 
hisoblashlarni amalga oshirish ko’nikmalari rivojlantiriladi, olingan o’lchash natijalari baholanadi, 
shuningdek, ular o’lchash malakalariga ega bo’lishadiki, bu esa kelajakda ularning muhandislik 
faoliyatlarida kerak bo’ladi. 
Aniqlab olingan muammoning asosida vaziyatli masalani yaratish mumkin. Bunday masalani 
yechishda esa umumiy fizika kursining “Elektromagnetizm” bo’limi o’tilgandan so’ng maqsadga 
muvofiq bo’ladi.
Vaziyatli masalaning teksti. Asbobsozlik va metallurgiya korxonalarida nazoratchiga tsilindir 
(quvur) shaklida berilgan namuna devorlarining qalinligini o’lchashni amalga oshirish va uning 
keyinchalik ishlatishga yaroqliligini baholash vazifasi qo’yilgan (korroziyaning mavjudligi, 
namunaning bir jinsli yoki bir jinsli emasligi va hokazo). 
Mashina, mexanizm va asboblar detalining yoqori sifatga ega bo’lishining zaruriy shartlari, bu 
ularning geometrik va funksional ko’rsatkichlari hamda sifatning texnologik belgilaridan 
(parametrlaridan) iborat bo’ladi. Masalan, mumkin bo’lgan defektning yo’qligi, asosiy material va 
unga qoplanuvchi material strukturasi va ishlov berilayotgan material yuzasining tozaliligi hamda 
uning o’lchamining normativ hujjatlarga mos kelishi bilan belgilanadi. 
Nazoratning shunday uslubini qo’llash kerakki, natijada u mahsulot buzilmasdan, undan namuna 
olmasdan, ko’p vaqt sarflamay kam xarajat hisobiga amalga oshirish mumkin bo’lsin. Undan tashqari 
bir vaqtning o’zida mahsulotning sifati va chidamliligini sifatli tekshirishni qisman yoki to’liq 
avtomatlashtirilgan holda boshqarishni ta’minlash talab etiladi. 
Aniqlangan vaziyatli masala asosida bizlar keysning algoritm dasturini ishlab chiqamiz. Bu esa 
talabalarning kasbga yo’naltirilgan muammolarini anqlab olishlarida zarur ma’lumotlarga ega 
bo’lishlari va qo’yilgan vaziyatli masalaning ahamiyatini bilib olishlarida bu dastur “Yo’l xaritasi” 
vazifasini bajaradi. Buning uchun ular berilgan mavzu bo’yicha turli xil adabiyotlar bilan mustaqil 
ishlashlari talab etiladi. To’plangan ma’lumotlar keysni tuzish bilan birgalikda talabalarning bu 
vaziyatli masalani har tomonlama chuqur tahlil qilishlari uchun ob’yekt vazifasini bajaradi. 
Shuningdek, keyinchalik savollarni guruh-guruh bo’lib munozara olib borishlarida stimul vazifasini 
bajaradi. Talabalarning vaziyatli masalani atroflicha tahlil qilishlari uchun ma’lumotlar 2-3 bet 
ko’rinishida annotatsiya shaklida beriladi. Keyinchalik kasbga yo’naltirilgan muammolarni hal 
qilishda kompleksli keys-texnologiya uch bosqichda va qadamba-qadam amalga oshiriladi. Har bir 
bosqichning natijasi uchta ko’rsatkichlar bo’yicha baholanadi: 1) harakatlar motivi muvofiqliligining 
shakllanganligi; 2) kasbiy kompetentsiyalar komponentlarining shakllanganligi; 3) berilgan vaziyatli 
masalani yechishdagi hissalari. 
Kompleksli keys-texnologiya asosiy bosqichining vazifalari quyidagilardan iborat: talabalarning 
texnik ob’yektlar haqidagi bilimlari darajasini aniqlash; fizika sohasida talabalarga asosiy bilimlar 
berish; fizikadan turli xil darajadagi fizik masalalarni yechishning asosiy bosqichlarini bajarishga 
o’rgatish; fizikadan olgan bilimlarini umumlashtirish va sistemalashtirish; guruhda ishlash 
qobiliyatlarini rivojlantirish va auditoriyada chiqish qilishga o’rgatish. 
Keysda kiritilgan masalalar: talabalarning mantiqan fikrlash qobiliyatini shakllantirishga; 
matematik amallarni bajarishga va ilmiy-tekshirish faoliyati bilan shug’ullanishga olib keladi. 
Shundan so’ng bizlar loyiha-topshiriqni aniqlab berishga kirishamiz. Bu ishlab chiqish va texnik 
ob’yektlar ustida ilmiy izlanishlar olib borishga yo’naltirilgan bo’lib, keys boshida belgilab berilgan 
vaziyatli masalani yechish va bilib olish ilmiy muammolarni yechish bilan bog’liqdir. Loyihani 
bajarishda talabalarning amaliy-tajribaviy ko’nikmalari shakllanadi, yechilayotgan masalalar ularning 

---