Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
220 
Elektron paramagnit rezonans hodisasini kuzatishda Zeeman ajralishidagi komponentalar 
oralig‘i odatda ishlatiladigan magnit maydonlari uchun bo‘lgan 10
8

10
11
Gs ni tashkil etadi. 
Chastotaning bunday diapazoniga tegishli bo‘lgan elektromagnit nurlanishlar chastotasini o‘zgartirish 
tajribalarda texnik jihatdan qiyinchilik tug‘diradi. Shuning uchun magnit maydonni o‘zgartirish kerak 
bo‘ladi. Magnit maydon o‘zgarganda ajralgan komponentalar oralig‘i ham o‘zgaradi. Paramagnit 
rezonans hodisasini kuzatish qurilmasining sxemasi elektromagnit va radioapparaturadan iborat (1-
rasm). Tekshiriladigan paramagnit modda elektromagnit qutblari 
N va S orasidagi R rezonator ichiga joylashtiriladi. Klistronli 
generator 
(K) 
yordamida 
rezonatorda 
radiochastotali 
elektromagnit maydon tebranishlari hosil qilinadi. Hosil qilingan 
elektromagnit nurlanish paramagnit moddaga tushadi. Moddadan 
o‘tgan nurlanish D detektor va RQ radioqurilma yordamida qayd 
qilinadi. Tajribalar monoxromatik nurlanish yordamida amalga 
oshiriladi, ya’ni klistronli generator chiqarayotgan elektromagnit 
nurlanish chastotasi o‘zgarmas saqlanadi. Magnit maydon esa 
asta-sekin o‘zgartirib boriladi. Magnit maydonining biror 
rezonans qiymatida paramagnit moddada nurlanishning yutilishi 
keskin ortadi. Natijada, paramagnit moddadan o‘tib detektorga 
yetib kelayotgan nurlanish intensivligi keskin kamayadi. Buni 2-rasmda 
tasvirlangan nurlanish intensivligi (J) va o‘zgaruvchan magnit maydon 
kuchlanganligi (H) orasidagi rezonans xarakterdagi bog‘lanish egri 
chizig‘ining minimumga ega bo‘lishida ko‘rish mumkin. Paramagnit 
moddada nurlanishning bunday yutilishi paramagnit rezonans hodisasidir. 
Umuman ajralgan energetik sathchalar orasida bo‘ladigan kvant 
o‘tishlarni magnit maydonda aniqlashning magnit rezonans metodi 
magnit momenti aniqlanadigan zarraning turiga bog‘liq ravishda elektron 
paramagnit rezonansi (EPR) va yadro magnit rezonansi (YaMR) deb 
aytiladi. Magnit rezonans hodisasi yordamida atom va yadrolarning magnit momentlari, molekula va 
kristallarning tuzilishi, kimyoviy reaksiyalar kinetikasi, atomlar orasidagi bog‘lanishlar, moddada 
elektronlarning holati haqida ma’lumotlar olish mumkin.
Umuman olganda bu tajriba yordamida Zeeman effekti va Zeeman sathlari o’rtasidagi o’tishlarni 
tushuntirish mumkin. Ikkita turli atom magnit dipollari mavjud: bu bir tomondan aylanma tok bo’lib, 
u elementning atom yadrosi atrofida aylanishi bilan paydo bo`ladi. Boshqa tomondan elektron spinga 
bog`liq magnit momentiga ega. EPR-qurilmasida magnit maydonni bir juft Gelmgols g’altagi 
yordamida hosil qilish mumkin, g’altak o’rami 
𝑤 = 241 va radiusi 
m
R
048
.
0

tashkil qiladi. Magnit 
maydon induksiyasini quyidagicha hisoblash mumkin: 
R
I
B






0
6445
.
0
I
A
T
B




3
10
07
.
4
Endi Lande faktorini rezonans toki orqali ifodalaymiz: 
r
I
A
g
565
.
2
