Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

V bob. Magnit maydon
Yakorning bu holatda  tortilib turishi ishchi zanjirni uzuq holatda ushlab
turadi.
Agar ikki darcha orasidan odam o‘tsa, nur dastasi to‘siladi va shu
zahoti fotoelementda tok hosil bo‘lishi to‘xtaydi. Darhol yakor elektro-
magnitdan uzoqlashadi va ishchi zanjir ulanadi. Ishchi zanjirga maxsus
mexanizmlar o‘rnatilgan bo‘lib, undan tok o‘tishi bilan o‘tish joyidagi
to‘siqlarni harakatga keltiradi va ular yo‘lni to‘sib qo‘yadi.
Odam o‘tish joyidan orqaga qaytishi bilan darchalardan nur dastasi
fotoelementga tushib, yana yakor elektromagnitga tortiladi va ishchi
zanjirni uzadi. Shu zahoti to‘siqlar o‘z joyiga qaytadi va yo‘l ochiladi.
Jeton tashlamasdan yana bir bor o‘tishga harakat qilinsa, to‘siqlar yana
yo‘lni to‘sib qo‘yadi.
Agar o‘tish joyiga o‘rnatilgan maxsus teshikka jetonni tashlasangiz,
u shu zahoti ishchi zanjirini boshqa bir joyidan uzadi. Bu holatda
darchalar orasidagi nur dastasini kesib o‘tsangiz ham to‘siqlar hara-
katga kelmaydi va yo‘lingiz to‘silmaydi.
Metroning o‘tish joyida uzuvchi rele qo‘llaniladi.
3. Ko‘p  qavatli binolarga eltuvchi liftlarda ham
fotoelementli rele qo‘llaniladi. Lift eshigining pastki
qismida bir darchadan nur dastasi chiqib, ikkinchi
darchaga tushadi (161-rasm). Lift eshigi yopilayotgan
paytda odam o‘tayotgan bo‘lsa, nur dastasi to‘siladi.
Shu zahoti eshik yopilishdan to‘xtaydi va orqaga
qaytadi. Bu bilan liftga kirayotgan yoki undan
chiqayotgan odamni eshik qisib qolishining oldi
olinadi.
Liftda  qo‘llaniladigan relening ishlash prinsiði
metroning o‘tish joyiga  qo‘yilgan relenikidan farqi
shundaki, metroning o‘tish joyida nur dastasi to‘-
silsa, yo‘l bekiladi. Liftda esa nur dastasi to‘silsa,
eshik ochiladi. Metroning o‘tish joyida uzuvchi rele qo‘llaniladigan
bo‘lsa, liftda ulovchi rele qo‘llaniladi.
1. Elektromagnit relening tuzilishi va ishlash prinsiðini tushuntiring.
2. Yong‘in haqida xabar beruvchi qurilma qanday ishlaydi?
3. Metroga o‘tish joyida qo‘llaniladigan relening vazifasi nimadan iborat?
4. Liftda qo‘llaniladigan relening ishlashini tushuntiring.
Temir o‘zak, izolyatsiyalangan sim va galvanik elementdan iborat eng oddiy
elektromagnit yig‘ing. So‘ngra doira shaklida temir plastina oling va uning tokka ulanganda
elektromagnitga tortilishini sinab ko‘ring.
161-rasm
Lampochka
Nur
Fotoelement

---

119