Fizika,2 qism 20

Gràvitàtsiîn  tà’sirlàshuv.  Bu  bàrchà  elåmåntàr  zàrràlàrgà

õîs  bo‘lgàn  õususiyat,  ya’ni  ulàr  bir-birlàrini  tîrtishàdi.  U

kuchli  tà’sirdàn  10

39

  màrtà  kuchsiz.  Shuning  uchun  hàm

mikrîdunyo jàràyonlàridàgi tà’siri e’tibîrgà îlinmàydi. Gràvitàtsiîn

màydîn îrqàli, gràvitîn dåb ataluvchi ekzîtik zàrràlàr vîsitàsidà

àmàlgà îshirilàdi.

«Buyuk  birlàshuv»  nàzàriyasi.  Yuqîridà  tà’kidlàngànidek,

hàr  bir  tà’sirlàshuvning  o‘z  qînunlàri  màvjud.  Àmmî  îlim-

làrning fikrichà, bu tà’sirlàshuvlàrning bàrchàsi yagînà qînungà

bo‘ysunishi  và  sîddà  qilib  tushuntirilishi  zàrur.  Bîshqàchà

---

157

àytgàndà,  hàr  to‘rtàlà  tà’sirlàshuvning  hàm  shundày  birlàshuvi

ro‘y  bårishi  kåràkki,  biz  yuqîridà  ko‘rgàn  tà’sirlàshuvlàr,  bu

yangi tà’sirlàshuvning mà’lum shàroitlàrdà namîyon bo‘làdigàn

õususiy hîligà àylànmîg‘i lîzim. Dåmàk, yangi tîpilgàn nàzàriya

màvjud  nàzàriyalàrning  umumlàshmasi  bo‘lishi  nàzàrdà  tutil-

mîqdà. Bundàn tàshqàri, yangi nàzàriya màvjud nàzàriyalàrning

hîzirgàchà  nîmà’lum  bo‘lib  kålgàn  bà’zi  qirràlàrini  àniqlàshgà

imkîn båràdi, dåb umid qilinmîqdà. Àmmî bu yo‘ldàgi ko‘plàb

urinishlàr  hànuzgàchà  kutilgàn  nàtijàni  bårmàdi.  Hîzirchà

elåktrîmàgnit  và  kuchsiz  tà’sirlàshuvlàrniginà  yagînà  elåktr

kuchisiz tà’sirlàshuvgà birlàshtirishning ilîji tîpildi, õîlîs. Êun

tàrtibidà  kuchli,  elåktrîmàgnit  và  kuchsiz  tà’sirlàrni  birlàshti-

ruvchi  «Buyuk  birlàshuv»  nàzàriyasi  turibdi.  Hàr  to‘rtàlà

tà’sirlàshuvlàrni  hàm  o‘z  ichigà  îluvchi  «supårbirlàshuv»  nàzà-

riyasi  hàm  o‘rgànilmîqdà.

Õuddi shuningdåk, elåmåntàr zàrràlàrni hàm mà’lum qînu-

niyatlàr  àsîsidà  jàdvàlgà  jîylàshtirish,  ya’ni  klàssifikàtsiyalàsh

fiziklàrning àzàliy îrzusidir. Shu màqsàddà ulàrni to‘rt guruhgà

bo‘lishgà  kålishilgàn  (6- jàdvàlgà  qàràng).