Fizika,2 qism 20

Yadrî råàksiyalàri. Ràdiîàktiv àylànishlàr

Ì à z m u n i :  yadrî råàksiyalàri; yadrî råàksiyalàrining tur-

làri;  Bîr  nàzàriyasi;  prîtîn  và  nåytrînning  kàshf  qilinishi;

ràdiîàktiv  àylànishlàr;  b- ràdiîàktivlik;  yadrî  kuchlàri;  yadrî

kuchlàrining  õîssàlàri;  yadrîning  tîmchi  mîdåli;  yadrîning

qîbiq mîdåli.

Yadrî  kuchlàri.  Îldingi  màvzudà  nuklînlàrni  bir  butun

yadrî  sifàtidà  tutib  turuvchi  bîg‘lànish  enårgiyasi  hàqidà

gàplàshdik.  Àmmî  ulàrni  yadrîdà  tutib  turuvchi  kuch  hàqidà

håch  nàrsà  dåmàdik.  Bu  kuch  qàndày  kuch  bo‘lishi  mumkin?

Àgàr uni nuklînlàr îràsidàgi o‘zàrî gravitatsion tîrtishish kuchi

dåsàk, bu àqlgà sig‘màydi. Chunki tîrtishish kuchi judà kichik.

Ìàsàlàn,  ikkità  prîtîn  îràsidà  o‘zàrî  tîrtishish  kuchi,  ulàr

îràsidàgi kulîn tà’sir kuchidàn hàm 10

36

 màrtà kichik. Bu kuch

kulîn  kuchi  hàm  bo‘lishi  mumkin  emàs.  Chunki  yadrîdàgi

prîtînlàr  îràsidà  tîrtishish  emàs,  bàlki  itàrishish  kuchlàri

màvjud  bo‘lishi  kåràk.  Prîtîn  và  elåktrnåytràl  nåytrîn  hamda

nåytrîn–nåytrîn  îràsidà  umumàn  kulîn  tà’sir  kuchi  bo‘lishi

mumkin emàs. Bundàn tàshqàri, elåktr õàràktårigà egà àtîmdàgi

elåktrînning  enårgiyasi  eV  làr  tàrtibidà  bo‘lsà,  yadrîdàgi

nuklînlàrning enårgiyasi undàn milliîn màrtà kàttàligini îldingi

màvzudà qàyd etdik. Bulàrning hàmmàsi, yadrîdà bizgà nîmà’lum

bo‘lgàn bîshqà kuch màvjud, dågàn õulîsàgà kålishimizga sabab

bo‘ldi.

37-§.

---

149

Yadrîni  kulîn  kuchi  tà’siridà  pàrchàlànib  kåtishdàn  sàqlàb

turàdigàn  bundày  tîrtishish  kuchlàri  yadrî  kuchlàri  dåyilàdi.

Nuklînlàr  îràsidàgi  bundày  tà’sir  kuchlàri  kuchli  tà’sir

dåyilàdi  và  ulàr  quyidàgi  õîssàlàrgà  egà.