Fizika,2 qism 20

Yadrî råàktîri. Zànjir råàksiyasini
bîshqàrish
Ì à z m u n i : yadrî råàktîri; yadrî råàktîrini bîshqàrish;
kritik màssà; yadrî yonilg‘isini qàytà ishlàb chiqàrish; yadrî
råàktîrining turlàri; yadrî råàktîrining himîyasi; àtîm bîmbàsi;
àtîm enårgåtikàsi.
Yadrî råàktîri. 
Insîniyat uchun zànjir råàksiyasini àmàlgà
îshirish emàs, bàlki àjràlàdigàn enårgiyadàn fîydàlànish uchun
uni bîshqàrish muhim àhàmiyatgà egàdir. 
Îg‘ir yadrîlàrning
bo‘linish zànjir råàksiyasini àmàlgà îshirish và bîshqàrish im-
kîniyatini båràdigàn qurilmà 
yadrî råàktîri
dåyilàdi.
Birinchi yadrî råàktîri 1942- yildà E.Fårmi ràhbàrligidà
Chikàgî univårsitåti qîshidà qurilgàn.
Yonilg‘i sifàtidà 5% gàchà uràn-235 bilàn bîyitilgàn tàbiiy
uràndàn fîydàlànadigàn bu råàktîrning sõåmàsi 63- ràsmdà ko‘r-
sàtilgàn.
Uràn-235 yadrîsidà zànjir råàksiyasini rivîjlàntirish issiq
nåytrînlàr vîsitàsidàginà àmàlgà îshirilishi mumkin (enårgiyasi
41-§.

---

174
0,005–0,5 eV îràlig‘idà bo‘lgàn nåytrînlàr 
issiq nåytrînlàr
dåyilàdi). Yadrî pàrchàlànishidà hîsil bo‘làdigàn nåytrînlàrning
enårgiyasi esà 2 ÌeV àtrîfidà bo‘làdi. Shuning uchun, zànjir
råàksiyasi bîrishini tà’minlàsh uchun ikkilàmchi nåytrînlàrni
issiq nåytrînlàrgàchà såkinlàtish kåràk. Shu màqsàddà 
såkinlàtgich
dåb ataluvchi màõsus mîddàdàn fîydàlànilàdi. Såkinlàtgich
nåytrînlàrni såkinlàtishi, låkin yutmàsligi kåràk. Såkinlàtgich
màqsàdidà îg‘ir suv, îddiy suv, gràfit và bårilliylàrdàn fîydà-
lànish mumkin. Îg‘ir suvni îlish judà qiyin bo‘lgàni uchun,
îdàtdà, råàktîrlàrdà îddiy suv yoki gràfitdàn fîydàlànilàdi.
Råàktîrning o‘z-o‘zini kuchàytiruvchi zànjir råàksiyasi ro‘y
båràdigàn fàîl zînàsi gràfit silindrdàn ibîràt bo‘làdi.