Физика звезд Тема Введение. Основные понятия физики звезд Т. Ахунов

Саноқ системалари
Сонларни ёзма белгилардан фойдаланиб ёзиш усули саноқ системаси дейилади. Сонларни ёзиш учун ишлатиладиган белгилар – рақамлар, уларнинг комбинацияси эса сонлар тизими алифбоси деб аталади.
Саноқ системалари қуйидагича бўиши мумкин:
Нопозицион. Нопозицион деб шундай саноқ системалар айтилади-ки, уларда сонларни ёзишда ишлатиладиган хар бир белги ёки рақамнинг қиймати бир хил катталикга эга бўлиб, ушбу сонаги жойлашишига боғлиқ бўлмайди.
Мисол сифатида: унар, қадимги Рим, қадимги Миср ва бошқаларни кўрсатиш мумкин.
Масалан қадимги Рим саноқ системасида ёзилган XXVIII сони ўнлик саноқ системасида қуйидагини билдиради
10+10+5+1+1+1=28.
Саноқ системалари
Позицион. Позицион саноқ системаси деб шундай системаси айтиладики, сонларни ифодалашда ишлатиладиган рақам (белги)ларнинг қиймати шу сондаги жойлашишига (позициясига) боғлиқ бўлади. Позицион сонлар системасида сонларни ёзиш учун ишлатиладиган рақамлар сони унинг асоси дейилади.
Хозирги кунда биз позицион ўнлик саноқ системасидан фойдаланамиз. Ушбу тизимнинг асоси 10 сонидир.
Ўнлик саноқ системасида ҳар қандай сонни ёзиш учун ўнта рақамдан фойдаланилади: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Ушбу рақамларнинг комбинацияси ихтиёрий сонни ифодалашга имкон беради.
Масалан, 737 соннинг рақамлари ўнлик саноқ системасида 10 сонининг даражасини ёзганда, унинг олдидаги коэффициентлар ролини ўйнайди:
737=7⋅102+3⋅101+7⋅100=7⋅100+3⋅10+7⋅1
Бу ҳолда ҳар қандай сонни даражада келтирилган асос ва унинг олдидаги коэффициентлар йиғиндиси сифатида кўрсатиш мумкин:
x = ansn + an-1sn-1 + ... + a2s2 + a1s1 + a0s0 + a-1s-1 + ..
бу ерда n — позияция (жойи) номери, s — саноқ системасининг асоси, ai – коэффициентлар
Ахборотларни компютерда кодлаш учун одатдаги ўнлик саноқ системаси ўрнига бинар (иккилик) саноқ системасидан фойдаланилади.