Fizika” yo’nalishi 19. 10-guruh talabasi Odiljonov Bekmurod Dilmurod o’g’lining

1-bobga Xulosa. Interferensiya hodisasi tabiati har qanday bo‘lgan to‘lqinjarayonlarga xosdir. Binobarin, bu hodisa yorug‘lik to‘lqinlarida ham kuzatiladi.
Mexanik to‘lqinlardagi kabi yorug‘lik to‘lqinlari o‘zaro kogerent bo‘lgandagina, ya’ni tebranishlar chastotasi teng va fazalar farqi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarmas qolgandagina, ulaming qo‘shilishidan interferensiya kuzatiladi. Buning uchun to‘lqin manbalari kogerent bo‘lishi kerak. Ingliz olimi Tomas Yung (1773-1829) yupqa pardalarning xar xil rangli toblanishi sababini biri pardoning tashqi sirtidan, ikkinchisi esa ichki sirtidan qaytgan 1 va 2 yorug`lik to`lqinlarining qo`shilishidir. (18.1-rasm) degan genial fikrni maydonga tashladi.Bitta tushuvchi nurdan hosil bo`lgan 1 va 2 nurlarga o`zaro kogerent nurlar deyiladi.
Kogerent nurlar deb, bir xil yoki o`zgarmas fazalar farqi bilan tarqalyotgan yorug`lik to`lqinlaridan tashkil topgan nurlarga aytiladi.
Shunday qilib, yorug`lik interferensiyasi deb o`zaro kogarent nurlarning qo`shilishi natijasida yorug`lik to`lqinlarining fazoning turli nuqtalarida yo kuchayishi yo susayish hodisasiga aytiladi.

II.BOB
2.1. Interferometrlar va ularning turlari
Interferensiya hodisasiga asoslanib ishlaydigan qurilmalarga interferometrlar deyiladi. Interferometrlar ishlash prinsipi va tuzilishiga asosan ikki nurli va ko‘pnurli interferometrlarga bo‘linadi. Ikki nurli interferometrlarga Jamen va Maykelson interferometrlari, ko‘p nurli interferometrlarga Fabri-Pero interferometrlari misol bo‘la oladi
Kogerent to‘lqinlar hosil qilish usullari
Ikkita mustaqil yorug‘lik manbai chiqargan yorug‘lik to‘lqinlari qo‘shilganda intensivliklar qo‘shilishini kuzatish mumkin, interferensiyani emas.
Yuqoridagi mulohazalardan ko‘rinadiki, yorug‘lik nurlarini interferensiyasini
kuzatish uchun kogerent yorug‘lik dastalarini hosil qilish kerak. Kogerent yorug‘lik manbai olishning eng mumtoz usullaridan biri yuqorida bayon etilgan Yungusulidir.
Interferensiya olish usullarini S.I.Vavilov ikki tipga bo‘ladi:
Frenel tipidagi interferensiya (Yung, bikuzgu, biprizma, bilinza usullari)
Nyuton tipidagi interferensiya (yupqa pardadagi, ponadagi, Nyuton
halqalari va boshqalar).
Kogerentlik sharti shundan iboratki, qo’shiluvchi to’lqin­larning chastotalari teng, fazalar farqi o’zgarmas yoki nolga teng bo’lishi kerak. Mana shu shartlar bajarilganda turg’un interferension holatni olamiz, natijalovchi to’lqin amplitudasi o’zgarmas bo’ladi. Agar kogerent bo’lmagan to’lqin­lar qo’shilsa, turg’un bo’lmagan, ya’ni juda qisqa vaqt kuzatish mumkin bo’lgan interferension yo’llarni olamiz. Tabiiy manbalar kogerent bo’lmagan yorug’lik oqimini chiqaradi. Chunki yorug’likni asosan qizigan moddalar beradi (chiqaradi). Qizigan moddalar atomi tartibsiz harakatda bo’lgani uchun ular chiqargan nurlanish o’zaro kogerent bo’lmaydi. Har bir vaqt ora-lig’idagi nurlanishni ketma-ket chiqayotgan "sug" sifatida qarash kerak. "sug" vaqtning 10^-8 s.ulushida chiqqanligi, chastotasi 10¹⁵ Gs. bo’lganligi uchun 10⁷ ta to’lqindan iborat bo’ladi. Kogerent manbalar sun’iy ravishda hosil qilinadi. Buning uchun manbadan chiqayotgan nurlanish sun’iy ravishda ikkiga bo’linadi. Bunday yorug’likni suniy ikkiga bo’lish usullari Yung, Frenel biprizmasi va Frenel ko‘zgulari misolida ko‘rsatigan. Ikkita haqiqiy yoki mavhum S₁ va S₂ manbalardan chiquvchi kogerent silindrik yorug’lik to’lqinlarini qaraylik. Ular nurlanuvchi ingichka tirqishdan yoki ingichka ipdan chiqayotganga o’xshasin. OPQ qismda ular bir-birini qoplagan qismi intenferensiya maydoni deyiladi. Bu qismning hamma joyida yorug’lik intensivligining goh oshib goh kamayib turganligini ya’ni almashinib keluvchi maksimum va minimumlarni kuzatamiz. Agar intenferensiya maydoniga E-ekran kiritilsa intenferension manzara kuzatiladi. Intenferension manzara almashinib keluvchi yorug’ va qorong’i yo’llardan iborat bo’ladi. Bu yo’llar kengligini hisoblab topish mumkin. Buning uchun keyingi chizmadan fodalanamiz. S₁ va S₂ lar orasidagi masofani d deb olamiz. Manbalardan ekrangacha bo’lgan masofani esa ℓ deb belgilaymiz. S₁ va S₂ manbalardan p nuqtagacha bo’lgan masofalar farqi ∆ bo’ladi. Interferension yo’llarning kengligini ∆x deb belgilab olamiz. Agar yorug’lik to’lqin uzunligi λ bo’lsa, bo’ladi. Bu ikki qo’shni maksimumlar (minimumlar) orasidagi masofa bo’ladi.