Fizika vi-sinf Mavzu: „ Tekis o‘zgaruvchan harakat tezligi”

5. Uydаn mаktаbgаchа bo`lgаn mаsоfа 900 m. Bu mаsоfаni o`quvchi 15 minutdа o`tdi. O`quvchining o`rtаchа tezligini hisоblаng.
А. 60 m/s C.15 m/s
B. 1 m/s D. 10 m/s
Test javoblari slayd orqali ko`rsatiladi va o`quvchilar o`z-o`zini baholaydi.


III.Yangi mavzu bayoni
Yangi mavzuni boshlashdan avval o`quvchilarni yangi mavzuga olib kirish maqsadida “Aqliy hujum” metodidan foydalaniladi.
O`quvchilarga muammoli savollar beriladi.

1. 
   Tekis o`zgaruvchan harakat deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Tekis sekinlanuvchan harakat deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   O`rtacha tezlik nima?
   

O`quvchilarning fikrlari eshitiladi. Shundan so`ng o`qituvchi yangi mavzuni slaydlar orqali tushuntiriladi.

Agar tekis o`zgaruvchan harakatda jismning boshlang`ich tezligi va tezlanishi ma`lum bo`lsa, uning harakatdagi ixtiyoriy vaqtda erishgan tezligini hisoblab topish mumkin. Tezlanishning α=(υ- υ₀)/t formulasidan jismning ixtiyoruy t vaqtdagi υ tezligi uchun quyidagi ifodani olish mumkin.

υ = υ₀ +αt

Tekis o`zgaruvchan harakatda jismning tezligi vaqt o`tib borishi bilan bir tekis oshib boradi yoki bir tekis kamayib boradi. Jism boshlang`ich tezliksiz tekis tezlanuvchan harakat qilgandagi tezlik grafigi keltirilgan. Grafikdan foydalanib, tezlanishni hisoblab topish mumkin.

Jism boshlang`ich tezlik bilan tekis tezlanuvchan (α>0) va tekis sekinlanuvchan (α<0) harakat qilgan hollari uchun tezlik grafigi keltirilgan (darslikda).

Jismlar tinch holatdan harakatga kelganda ular avval tezlanish bilan harakatlanib, ma`lum tezlikka erishadi va shu tezlik bilan harakatlanadi. So`ngra sekinlanuvchan harakat qilib to`xtaydi. Avtomobilning bunday harakati uchun tezlik grafigi keltirilgan.

Boshlang`ich tezliksiz tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning t vaqt davomidagi harakati uchun o`rtacha tezligi ixtiyoriy vaqtdagi tezlikning yarmisiga teng.

υ_o`rt =υ/2

υ₀ boshlang`ich tezlik bilan tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning t vaqt davomidagi harakati uchun o`rtacha tezligi quyidagi formuladan topiladi.

υ_{o`rt</sub> =υ<sub>0</sub>+υ/2 yoki υ<sub>o`rt} =υ₀+αt/2

Tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning ixtiyoriy vaqt davomidagi harakati uchun o`rtacha tezligi boshlang`ich va oxirgi tezliklari yig`indisining yarmisiga teng.