«fizika va kimyo» kafedrasi hayvonlar biokimyosi

Oqsil tabiatli garmonlar. Insulinga sifat reaksiya. Oshqozon osti bezi 
garmonlari. Insulin, glyukogon garmonlarining kimyoviy tuzilishi va vazifalari 
 
 
Oshqozon osti bezi yoki pankreas ikkita alohida funksiyaga ega ekanligi 
ko‘pdan beri ma‘lum: u ingichka ichakga maxsus chiqarish yo‘li orqali 
quyiladigan, tarkibida ovqat hazm qilish fermentlari bor shira (pankreatik shira) 
ishlab chiqaradiki, bu uning tashqi sekresiya va bevosita qon oqimiga quyiladigan, 
kamida 2 ta garmon ishlab chiqaradi. Bu uning ichki sekresiyasidir. Organizmda 
uglevodlar almashinuvi regulyasiyasida muhim rol o‘ynovchi bu 2 ta garmon - 
insulin va glyukogon. 80-90 gr keladigan bez massasining, taxminan 0,65 
grammini, ya‘ni 0,01 qismini tashkil etadigan Langerhars orolchalarida ishlanadi. 
Orolchaning sekretor hujayralari bir-biridan farqli bir nechta tipda bo‘lib, ulardan α 
-hujayralar insulin va β-hujayralar glyukogon ishlab chiqarilishini ta‘min etadi. 
Insulin
. Oshqozon osti bezining asosiy garmoni - insulin bezning 
Langerhars orolchalarida (insula - lotincha orol degani) ishlab chiqarishi sababli 
shunday nom olgan. Bu garmonni fiziologik ta‘sir mexanizmini o‘rganish 1889 
yilda Mering va Minkovskiy itlarda oshqozon osti bezini olib tashlangandan so‘ng 
siydikda qand paydo bo‘lishi va ilgari sababi ma‘lum bo‘lmagan qand 
kasalligining boshqa belgilarini kuzatib qand diabeti nomi bilan yuritiladigan bu 
kasallikdan oshqozon osti beziga bevosita bog‘liq ekanligini ko‘rsatib berdi. 
Insulinning ta’siri va kimyoviy tuzilishi
. Insulinning organizm uchun 
ahamiyati, birinchi navbatda pankreas olib tashlangan hayvonlar yoki Langerhars 
orolchalarining α-hujayralari shakli o‘zgarishi natijasida diabet kasalligiga duchor 
bo‘lgan kishilarda kuzatiladigan belgilarga qarab o‘rganilgan edi. 
Bu oqsilni molekulyar og‘irligi 6000ga teng bo‘lib, u 16 xil aminokislotadan 
tuzilgan. Insulin tarkibida triptofan, metionin, sestein va oksiprolin uchraydi. 
Sendjerning aniqlashicha insulinda glisin va fenilalanindan iborat ikkita N uchi 
borligini ko‘rsatdi. Bu fakt molekulada ikkita zanjir: glisin zanjiri va fenilalanin 
zanjiri bor ekanligini isbot qiladi va bu ikkita alohida zanjirning ko‘ndalang 
disulfid bog‘lar orqali birikkanini ko‘rsatdi. 

---

Glisin zanjiri A-21 aminokislota qolidig‘idan, ikkinchi fenilalanin zanjiri V-
30 aminokislota qoldig‘idan iborat. Insulin molekulasida A zanjirdagi 8, 9 va 10 
aminokislotalar tartibi hayvonlarning turiga qarab farqlanadi.