Fizika va astronomiya

Nazorat savollari:

I. l i/lku va uni o'qitishda qo'llaniladigan qanday empirik va na/atiy mctodlniin bilnsiz?

I inpirik va nazariy nictodlarning bir-birini to‘Idirishini qanday tushuntirusiz?

к Siz o'qigan umumiy fizika kursining qaysi bo‘limlari empirik mctodga asoslangan?

4. Nazariy fizika kursi bo‘limlarini empirik va nazariy metodlar orquli qanday tahlil qilasiz?

6-§. Kizika o‘qitish prinsiplari

O'qitish prinsiplari (prinsip - lotincha so‘z bo‘lib, asos, boshlanhh dcgan ina'noni bildiradi) - o‘qitish jarayonini tashkil qilishning asosiy rcjalari. yetaklovchi g‘oyalaridir. Ular o‘qitishni tartibga soluvchi umumiy ko'rsatmalar, talablar, rejalar, normalar tarzida bo‘Iadi. O‘qitish prinsiplari o‘qitishning asosiy qonuniyat- laridan kelib chiqadi.

O‘qitishning qonuniyatlari - bilim berishdagi hodisalar o‘rta- sidagi zaruriy va obyektiv, ma’noli hamda takrorlanuvchi bog‘la- nishlardir. Ular asosan o‘qitish jarayonining asosiy elementlari orasidagi bog‘lanishlarni ifodalaydi: o‘qitish jarayoni va jamiyat talabi, o‘qitishning maqsadi, mazmuni, o‘qitish texnologiyasi, uning elementlari, o‘qitish metodi va vositasi, o‘qitishning tashkiliy shakllari, shartlari, o‘qitish natijasi hamda uni tekshirish va boshqalar. O‘qitishning qonuniyatlari quyidagilardan iborat:

1. 
   O‘qitish jarayoni jamiyatning hamda har bir o‘quvchining talabiga mos kelishi kerak.
   
2. 
   0‘qitish jarayoni bilim berish, tarbiyalash hamda rivojlan- tirish funksiyalarini bajarishi kerak.
   
3. 
   O‘qitish jarayoni o‘quvchilaming haqiqiy o‘quv imkoniyat- lariga mos kelishi kerak.
   
4. 
   0‘qitish jarayoni unga ta’sir qiluvchi tashqi shartlarga bog‘liqdir:
   

• 
  O‘qitish va o‘quv jarayoni birgalikda pedagogik qonuniyat- larga bo‘ysunib, bir-biri bilan mustahkam bog‘lanishda.
  
• 
  O‘qitishning mazmuni o‘qitishning maqsadiga bevosita bog‘liq bo‘lib, u o‘z navbatida, jamiyatning talabi, ilm-fanning rivojlanishi, o‘quvchilaming imkoniyatlari hamda tashqi shartlar asosida aniqlanadi.
  
• 
  O‘qitish metodlari hamda vositalari o‘qitishning maqsadiga hamda mazmuniga bog‘liqdir.
  
• 
  O‘qitishni tashkil etish shakllari o‘qitishning maqsadi, mazmuni hamda metodlariga bog‘Iiqdir.
  
• 
  O‘qitish jarayonining barcha komponentlari orasidagi to‘g‘ri bog‘lanish va tuzilgan qulay shart-sharoit, uning ijobiy natijasini ta’minlaydi.
  
• 
  0‘qitish, o‘quvchining psixologik xususiyatlariga, shaxsiy qulayligiga, kelajakdagi rivojlanish darajasiga mos holda olib borilishi kerak.
  

Ushbu qonuniyatlami o‘qitish jarayonida amalga oshirish uchun, o‘quvchilami ularga mos didaktik prinsiplar bilan qurollantirish zarur . Didaktik prinsiplar umumiy maqsadga hamda iiinsulalarga (cgishli bo'lgani uchun, o'qitish jarayonining mit/itiunini, shaklini hamda metodlarini aniqlovchi asosiy loyiha bo'lib hisobhinadi. Boshqacha aytganda, didaktik prinsip o‘qitish Inrnyonining asosiy qonunlarini hamda qonuniyatlarini amalda qoMlawh mailidii. Dcinak, har bir didaktik prinsipdan aniq loyiha hfliiidn ir|alai paydo bo'ladi.

Didaktik loyihalar bevosita prinsiplardan kelib chiqmaydi, pcdngoglarning ko‘p amaliy tajribasidagi kamchiliklami umum- lashtirish va ulami bartaraf qilish asosida kelib chiqadi. Shunday qilib, o'qitishning amaliy tajribasi qoidalarda, loyihalarda aks etadi va ular ikki xil vazifani bajaradi. Birinchidan, o‘qitish jarayonining asosiy qonuniyatlarini avloddan-avlodga o‘tishini ta’minlasa, ikkincbidan. ma’lum bir qoidalar va loyihalar ayrim hollarda o‘quv liirayoniga salbiy ta’sir qilishidan saqlaydi. Shuning uchun, har bir didaktik qoidalardan, loyihalardan bevosita foydalanibgina qolmas- dnn, ularni har bir pedagogik jarayonga mos ravishda qo‘llash kcrak.

Didaktik rivojlanish jarayonida didaktik prinsiplar tahlil qilinib, ulnr to'ldiriladi va o‘zgartiriladi. Ayrim didaktik prinsiplar o'zgurtlrilsn. nyrimhiri esa yo‘q bo‘lib ketadi, o‘miga yangi prlimlplnr paydo bo'ladi. Jumladan, YA. Komenskiy asosiy didaktik prltmlp ulftitlda labial hllnn uyg'unlik prinsipini hisoblagan. O‘sha paytda и hoah(|u prlnslplam i ham asoslagan. Disterveg bo‘Isa, didaktik prinslplarga muxsus talablarni qo'yish kerakligini ko'rsatgan. K. Ushinskiy quyidagi to‘rt didaktik prinsipni kiritgan:

1. 
   o'quvchilaming ong-sezimliligi, faollikprinsipi;
   
2. 
   ko'rsatmalilik prinsipi;
   

d) kctma-ketlilik prinsipi;

3. 
   bilimning mustahkamlik prinsipi.
   

I lozirgi paytda barcha didaktik prinsiplar tahlil qilinib, jamiyat liilnbiga va pcdagogikaning yutuqlariga mos ravishda qaytadan Ishlub chiqilgan. Ular quyidagi samarali didaktik prinsiplardan I bond;

onglllik va faollik prinsipi;

• 
  ko'rsatmalilik prinsipi;
  
• 
  tizimlilik va ketma-ketlik prinsipi;
  
• 
  mustahkamlik prinsipi;ishonchlilik prinsipi;
  
• 
  ilmiylik prinsipi;
  
• 
  nazariyani amaliyot bilan bog‘lanish prinsipi;
  
• 
  tarixiylik prinsipi;
  
• 
  izchillik prinsipi;
  
• 
  gumanizm prinsipi va boshqalar.
  

Ushbu didaktik prinsiplaming mazmuni bilan tanishib chiqaylik.