Fizika va astronomiya


-rasm. Osmon sferasining model! 10.2-rasm. Surilma xarita



Download 4,23 Mb.
bet83/149
Sana31.12.2021
Hajmi4,23 Mb.
#212030
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   149
Bog'liq
36fizikaastrooqitishnazmetpdf

10.1-rasm. Osmon sferasining model! 10.2-rasm. Surilma xarita.

Kuzatuvchini osmon sferasi modeli markazida 0 = nuqtada joylashgan deb faraz qilinadi, oz - vertikal chiziqqa ±tekislik v dan sga o‘tkazilgan chiziq tush chizig‘ini, RR’ = olam o‘qiga (lining atrofida osmon sferasi ko‘rinma aylanadi) perpendikular tekislikdagi aylana QQ' = osmon ekvatorini ifodalaydi. Osmon ekvatori osmon sferasini shimoliy va janubiy yarim sferalardagi bo‘lib turadi.

Matematik gorizont ustidagi S,V,Yu,Z nuqtalar mos holda, shimol, sharq, janub va g'arb nuqtalarini ifodalaydi. Zenit Z va nodir - Z' dan o‘tuvchi katta aylanalarga vertikal aylanalar deb ataladi. Tekisligi osmon meridiani tekisligiga tik bo‘lib, sharq va g‘arb nuqtalaridan o‘tuvchi vertikal yarim aylanalarga birinchi vertikallar deyiladi. Tekisliklari matematik-gorizont tekisligiga parallel aylanalarga almukantaratlar deyiladi. katta aylana ekliptikani ifodalaydi, u ekvatorga nisbatan e = 23° 27' burchak ostida joylashadi. Ekliptika osmon ekvatori bilan bahorgi у va kuzgi tengkunlik nuqtalarida kesishadi. RR' dan o‘tadigan katta yarim aylanalar og‘ish aylanalarini ifodalaydi. Astronomiyada og'ish aylanasi ismi bilan to‘la aylana emas, balki R qutbdan R' qutbgacha o‘tuvchi yarim aylanaga aytiladi. Og‘ish aylanalari yordamida yoritgichlaming og‘ishlari sutka mobaynida o‘zgarmasliklarini, namoyish qilish uchun juda qulay. Modeldagi zenitni ifodalovchi Z nuqtada, siljishi mumkin bo‘lgan reyterga mahkamlangan, (katta aylananing Iga teng) sim chiziq o‘matilgan, u temir yulduzchali 4

to‘g‘nag‘ichga ega. Bu temir chiziq va yulduzcha yoritgichlaming astronomik koordinaialarini namoyish qilish uchun qulay. Tekisliklari ckvatornikiga parallel bo'lib undan i 23"27' uzoqlikda o'rnatilgan aylana melall simlar ikkita sutkalik parallclni ifodalaydi. Ular Quyoshning quyosh turishi nuqtalaridagi sutkalik yo‘lini va yoritgichlaming chiqmasiik, botmaslik shartlarini namoyish qilishda juda qulay. 10.1-rasmda ular s' N va Se aylanalar bilan ko‘rsatilgan. Bu yerda e - yozgi quyosh turishi, s' - qishki quyosh turishi nuqtalarni ifodalaydi. Modelda og‘ish aylanasiga mahkamlangan sariq sharcha Quyoshni belgilaydi. U Quyoshning sutkalik va yillik harakatini va Quyosh bilan bog‘liq vaqt sistemalarini o‘rganishda qulaylik yaratadi.

Qutb va zcnitdan o‘tuvchi (10.1-rasmda PNQeZ'P'SQ'e'Z') aylana osmon mcridianini ifodalaydi. Osmon sferasining ko‘rinma harakati tufayli har bir yoritgich osmon meridianini bir sutkada ikki marta kesib o‘tadi. Modelning harakatlanuvchi qismini olam o‘qi atrofida aylantirib, yoritgichni belgilovchi yulduzcha meridianni (R) qutbdan janub tomonda kesib o‘tganida, yoritgich yuqori kulminatsiyada bo'lgan holatni, (R)ning shimolida kesib o‘tganida esa uning quyi kulminatsiyadagi holatini namoyish qilish mumkin. Yuqori kulmi­natsiyada yoritgichning zenitdan uzoqligi:

Z = ±(<з 3)

quyi kulminatsiyada esa, Z = 180° - (3 +
ifoda bilan topiladi.

Modelning pastki qismidagi К - vintini burab, olam o‘qining matematik gorizont tekisligi bilan hosil qilingan burchagini р =^„,)o‘zgartirish mumkin, ya’ni modelni turli geografik keng- lamaga moslash mumkin. Modelni berilgan geografik kenglama
ga mos qilib o'matgach, К - vint mahkamlanib qo'yiladi. Modelni turli geografik kenglamalarga (masalan, ^ = 90°, 23°27',o° kenglamalarga) moslab,
o‘zgarishi bilan yulduzlar osmonining ko‘rinishini sutka davomida o'zgarib borishini namoyish qilish mumkin.


Download 4,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   149




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish